Türkiye’de oldukça yaygın olan gereksiz ilaç kullanımı özellikle antibiyotik grubunda kendini gösteriyor. Avrupa’daki tüm ilaçlar arasında dördüncü sıradayken ülkemizde birinci sırada yer alan antibiyotik, ülkemizdeki ilaç pazarının yüzde 20’sini oluşturuyor. Gereksiz ve yanlış kullanılan antibiyotikler ise birçok problemi de beraberinde getiriyor.
Kulak Burun Boğaz Hastalıkları ve Baş Boyun Cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. Tayfun Apuhan, gereksiz ve yanlış antibiyotik kullanımının yol açtığı problemleri anlattı. Gereksiz ya da yanlış antibiyotik kullanımının önemli bir halk sağlığı sorunu olduğuna vurgulayan Doç. Dr. Apuhan, halkın antibiyotik kullanımı konusunda bilinçlendirilmesi gerektiğini, bu konuda da doktorlara önemli görev düştüğünü söyledi.
Doç. Dr. Apuhan, “Yerinde olmayan antibiyotik kullanımı mikroorganizmalarda giderek artan antibakteriyel dirence, tedavi başarısızlıklarına, yan etki sıklığı ve tedavi maliyetlerinin artışına yol açar. Antibiyotiklerin kalitesiz kullanımı sadece hastaların değil aynı zamanda çevrenin mikrobiyolojik yapısındaki dengenin değişmesine neden olur. Çoğu zaman uygunsuz kullanılan antibiyotiklerin ekolojik etkileri unutulmaktadır. Yanlış kullanılan ağrı kesici sadece o hastaya zarar verdiği halde antibiyotiklerin kalitesiz kullanımı sonradan başkalarını enfekte edebilecek dirençli hastalıkların oluşmasına yol açabilir. Bilinçli ve uygun antibiyotik kullanımının yaygınlaştırılmasında doktorlar kadar toplumun da bilgilendirilmesi ve eğitilmesi gereklidir. Antibiyotiklerin kullanımı keyfi uygulamalardan uzak belli kurallara oturtulmalıdır. Antibiyotikler ne kadar uygunsuz ve çok kullanılırsa o kadar çabuk kaybedilen ilaçlardır. İlaç sanayisinde son yıllarda yeni çıkan antibiyotiklerin sayısı azalmıştır. Yeni moleküllerin üzerinde az çalışma yapılmaktadır. İlaç maliyetlerini azaltmak için daha çok eski antibiyotiklerin ana molekülü üzerinden ilaçlar geliştirilmeye çalışılmaktadır. Uygunsuz kullanımlar sonucunda yeni geliştirilen antibiyotikler kullanılmaz hale gelmektedir. İlaç molekülünün piyasaya sürülmesi 10-20 yıllık araştırma geliştirme döneminden sonra olmaktadır. Bu da elimizdeki antibiyotikleri kaliteli kullanmanın önemini göstermektedir” dedi.
EN FAZLA ÜST SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARINDA YANLIŞ KULLANILIYOR
Doç. Dr. Apuhan, antibiyotiğin ne zaman ve nasıl kullanılacağına ilişkin şu bilgileri verdi:
Özellikle hastanın doktora gitmeden eczaneden antibiyotiği temin edebilmesi bu yanlışın sürdürülebilir bir yanlış olmasına da neden olur. Virüslerin neden olduğu üst solunum yolu enfeksiyonlarından en sık görülen nezle ve grip gibi ateşli hastalıklarda hemen antibiyotik alınması yaygın olarak görülse de kesinlikle yanlıştır. Antibiyotikler ateş düşürücü değildir. Hastalık uygun antibiyotikle tedavi edildiği zaman, diğer belirtilerle birlikte ateş de düşer.
Antibiyotikler bakterilere karşı etkilidir, virüslere etki etmezler. Bu nedenle iyileşme sürecini kısaltma, virüslerin diğer insanlara yayılmasını engelleme gibi bir özellikleri yoktur. Aksine; antibiyotik direncine, vücut hücrelerinin ölmesine, bağışıklığın azalmasına ve antibiyotiğin yan etkilerine maruz kalarak iyileşme sürecinin uzamasına neden olur. Antibiyotik gerçekten gerekli olduğunda artık işe yaramaz.
ANTİBİYOTİK DİRENCİ NEDİR?
Antibiyotik direnci, antibiyotiğin belli bir bakteriyi öldürme veya üremesini durdurma özelliğini kaybetmesidir. Dirençli bakterilerin artması, ekolojik dengenin bozulması, hasta tedavi maliyetinin artması uygun olmayan antibiyotik kullanımının kötü sonuçlarıdır. Bu hem toplum kaynaklı hem de hastane enfeksiyonlarında ciddi seyirli hasta oranlarının artmasına, tedavinin başarısızlığına, hatta ölümle sonuçlanan vakalara yol açar.
Dirençli bakteri, antibiyotik karşısında hayatta kalarak çoğalmaya devam ederken, hastalığın daha uzun sürmesine neden olur. Ayrıca dirençli bakteriler hastanın durumuna bağlı olarak idrar yolu, akciğer, cilt ve kan dolaşımı enfeksiyonlarına da yol açabilir.
ANTİBİYOTİK SEÇMEDEN ÖNCE BUNLARI MUTLAKA ÖĞRENİN!
• Antibiyotik kullanmam gerekiyor mu?
• Antibiyotik kullanmadan önce laboratuvar tetkiklerim yapıldı mı?
• Ön tanısı konulan enfeksiyon hastalığımın olası etkenleri neler?
• Teşhis edilen hastalığımın için antibiyotik tedavisi gerekli mi?
• Antibiyotik kullanmam gerekiyorsa hangisinin seçilmesi en uygun?
• Antibiyotiği hangi yoldan kullanmalıyım?
• Uygun doz ne?
• Kültür sonuçlarından sonra antibiyotiğim değiştirilmeli mi?
• Antibiyotik tedavimin süresi ne kadar olmalı? Uzun süreli tedavi antibiyotik direnci geliştirebilir mi?
Antibiyotik tedavisine başlamadan önce hastadaki klinik tabloya neden olabilecek potansiyel etkenler düşünülmeli; gram boyaması, kültür-antibiyogram ve serolojik testler gibi yöntemlere başvurulmalıdır. Kültür sonucuna göre başlanmış antibiyotik tedavilerinin uygunsuz olma oranları daha düşüktür.
AKILCI ANTİBİYOTİK KULLANIMI NASIL OLUR?
• Doktor tarafından, hastada tespit edilen enfeksiyon hastalığına sebep olan bakteriye göre en etkin antibiyotiğin seçilmesi,
• Doktor reçetesi olmadan antibiyotik kullanılmaması,
• Viral enfeksiyonlarda antibiyotik alınmaması,
• Doktorun belirlediği süre ve dozda antibiyotik kullanılması,
• Belirtiler geçince tedaviye son verilmemesi (uygun doz ve sürede alınmazsa bakteri yeniden üreyebilir, hastalık tekrarlayabilir ve antibiyotik direncine sebep olur),
• Gebelerde ve emziren annelerde bebeğe zarar vermeyecek antibiyotiklerin seçimine dikkat edilmesi, bu tür hastaların, doktorlarını durumları hakkında uyarmaları,
• Altta yatan kronik hastalıkları olan kişilerde uygun antibiyotik seçimine dikkat edilmesi gerekir.