Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılı dolayısıyla emeklilere bir defa verilecek ikramiyeye ilişkin kanun TBMM’den geçti. Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak Resmi Gazete’de yayımlanmak üzere Cumhurbaşkanlığına gönderildi.
Buna göre, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı kapsamında emekli aylığı alan ve herhangi bir işte sigortalı çalışmayanlara 5.000 TL ikramiye ödenecek.
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun geçici 20. maddesi kapsamında odalar, sigorta şirketleri ve bankalara ait 18 özel sandıktan emekli olanlar ise ikramiyeden yararlanamayacak.
Çalışan emekliler ikramiye alamayacak, ancak dul ve yetim aylığı alırken çalışanlar, hisseleri oranında ikramiye alacaklar.
Emekli aylıklarına vergi, prim ve nafaka borçları için haciz konulabilirken Cumhuriyet'in 100. yılı dolayısıyla bir defaya mahsus verilecek 5000 liralık ikramiyeye haciz konulamayacak.
KİMLER İKRAMİYEDEN FAYDALANAMAYACAK?
Emekli ikramiyesi alabilmek için ekim ayında SGK’dan aylık almak ve sigortalı bir işte çalışmamak gerekiyor. Buna göre, 30 Eylül 2023 tarihine kadar emeklilik dilekçesi veren SSK ve BAĞ-KUR’lular ile 14 Ekim 2023 tarihine kadar emeklilik dilekçesi veren kamu çalışanları da ikramiye alabilecekler.
Ekim ayında 1 gün dahi sigortalı çalışması bulunan emekliler ise ikramiye alamayacaklar. Emekli olduktan sonra aylıkları kesilmeksizin kamuya ait işyerlerinde çalışmakta olanlara da ikramiye ödenmeyecek.
SSK, BAĞ-KUR veya Emekli Sandığı’ndan emekli olduktan sonra şirket kurarak, dükkan açarak, şirkete ortak olarak BAĞ-KUR kapsamına girecek şekilde faaliyette bulunan emekliler ikramiye alamayacaklar.
ÖLÜM AYLIĞI ALAN ÇALIŞANLAR İKRAMİYE ALABİLECEK Mİ?
Emekli aylığı almakta iken 1-31 Ekim tarihleri arasında sigortalı bir işte 1 gün bile çalışmış olanlar ikramiyeden yararlanamayacak. Ancak, bu kural çalışmaya devam ederken dul ve yetim aylığı (ölüm aylığı) alanlar ile sürekli iş göremezlik geliri alanlara uygulanmayacak. Örneğin, çalışmaya devam eden ve aynı zamanda ölen eşinden dolayı dul aylığı alan kadın veya erkek ikramiye alabilecek. Çalışmaya devam ederken ölen anne babasından dolayı yetim aylığı almakta olan çocuklar da ikramiyeden yararlanabilecekler.
DUL VE YETİM AYLIĞI ALANLARA FARKLI HESAPLAMA
Dul ve yetim aylığı alanlar 5000 TL’lik ikramiyeden hisseleri oranında yararlanacaklar. Örneğin, ölen eşinden dolayı yüzde 50 oranında dul aylığı alan kişiye 2.500 TL ödenecek. Anne babasından dolayı yüzde 25 oranında yetim aylığı alan çocuklara ise 1.250 TL ödeme yapılacak.
İş kazası ve meslek hastalıkları sigortasından sürekli iş göremezlik geliri alanlara ise gelir bağlanmasına esas olan sürekli iş göremezlik derecesi oranında ikramiye ödenecek. Örneğin, iş göremezlik derecesi yüzde 30 olan bir kişiye 1.500 TL ödenecek.
İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ ALANLAR İKRAMİYE ALABİLECEK Mİ?
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü yüzde 50’nin altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin hak sahiplerine ödeme yapılırken ölen kişinin iş göremezlik derecesi ve hak sahiplerinin hisseleri dikkate alınacak. Sürekli iş göremezlik derecesi yüzde 40 olan kişi hayatta ise normalde 2.000 TL ikramiye alabiliyor. Bu kişi hayatını kaybetmişse yüzde 75 oranında gelir bağlanmış eşine 1.500 TL, yüzde 50 oranında gelir bağlanmış eşine ise 1.000 TL ikramiye verilecek.
BİRDEN FAZLA EMEKLİ AYLIĞI ALANLARA TEK İKRAMİYE
Birden fazla emekli aylığı alanlara sadece en fazla ödemeye imkân veren bir dosya üzerinden ikramiye ödenecek. Örneğin, bir kişi kendi çalışmasından dolayı emekli aylığı almakta iken aynı zamanda ölen eşinden dolayı yüzde 50 oranında dul aylığı almakta ise sadece kendi emekliliğinden dolayı 5.000 TL ikramiye ödenecek.
Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülkelerde sigortalı çalışanlar iki ülkedeki çalışmaları karşılığında ayrı ayrı kısmi aylık alıyorlar. Bu kişiler de emekli ikramiyesinden yararlanacaklar. İkramiye tutarı Türkiye’deki prim günlerinin iki ülkedeki toplam prim gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanacak. Örneğin, Türkiye’deki prim gün sayısı 3600, Türkiye ve yabancı ülkedeki toplam prim gün sayısı 12000 olan kişiye 1.500 TL ödenecek.
AYLIĞI HENÜZ BAĞLANMAMIŞ EYT’LİLER DE YARARLANACAK
Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesi kapsamında emeklilik dilekçesi vermiş olup henüz aylığı bağlanmamış kişiler bulunuyor. Bunlardan, ekim ayında herhangi bir sigortalı işte çalışmayanlar da ikramiyeden yararlanacaklar. Bu kişilerin ikramiyesi ilk emekli aylıklarıyla birlikte ödenecek.
Ödemenin usul ve esasları şöyle:
-İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasından sürekli iş göremezlik geliri almakta olanlara, gelir bağlanmasına esas olan sürekli iş göremezlik derecesi oranı,
- Hak sahiplerinin hisseleri oranı,
- İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü yüzde 50 oranının altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerden, ölümü iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olmayanların hak sahiplerine, sigortalıya gelir bağlanmasına esas olan sürekli iş göremezlik derecesi üzerinden hak sahiplerinin hisseleri oranı,
- Yabancı ülkelerle akdedilen sosyal güvenlik sözleşmeleri uyarınca kısmi gelir veya aylık alanlara, ülkemiz mevzuatına tabi olarak geçen prim ödeme gün sayılarının, sosyal güvenlik sözleşmesine göre nazara alınan toplam prim ödeme gün sayısına olan oranı, esas alınır.
Birden fazla dosyadan gelir ve aylık alanlara en fazla ödemeye imkân veren bir dosya üzerinden ödeme yapılır.
Gelir veya aylık almakta iken 2023 yılı Ekim ayı içinde bu Kanun veya 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamında sigortalı olarak çalışanlar ve bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamına girecek şekilde faaliyette bulunanlar ile sigortalı olup olmadıklarına bakılmaksızın 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinin ikinci fıkrasında sayılan işyerlerinde aylıkları kesilmeksizin çalışanlara bu madde uyarınca ödeme yapılmaz. Ancak, ölüm geliri ve aylığı almakta olanlar hakkında bu fıkra hükümleri uygulanmaz.
Bu madde kapsamında yapılan ödemelerden kesinti yapılamaz ve bu ödemeler haczedilemez.
Yersiz yapıldığı anlaşılan ödemeler, ilgilinin varsa almakta olduğu gelir veya aylıklarından yüzde 25 oranında kesilmek suretiyle, yoksa genel hükümlere göre geri alınır.
Bu madde kapsamında yapılacak ödemeleri karşılamak amacıyla gerekli olan tutar, yazılı talebe istinaden ayrıca fatura aranmaksızın Hazine tarafından Kuruma ödenir.
Madde metnine istinaden Cumhuriyet Bayramı ikramiyesinin ödenmesine ilişkin kuralların ayrıntıları şöyle:
KAPSAM
İkramiyenin ödenmesinde kapsam, “Kurumca bu Kanun ve ilgili mevzuat uyarınca 2023 yılı Ekim ödeme döneminde gelir veya aylık ödemesi yapılanlara” şeklinde belirlenmiş olup, buna göre, ikramiye ödemesi Sosyal Güvenlik Kurumunca (SGK) 2023/Ekim ayında gelir/aylık alma hakkı devam edenlerden; emekli, yaşlılık, vazife malullüğü, malullük ve ölüm aylığı ile sürekli iş göremezlik geliri ve ölüm geliri alanlara, ayrıca Kurumdan aylık alan; şehit yakınları, gaziler, muharip gaziler, güvenlik korucuları, şampiyon sporcular ve terörden zarar gören sivil vatandaşlar ile bu kişilerin hak sahiplerine ödenecek. Ödeme bir defaya mahsus olmak üzere 5.000 TL şeklinde olacak.
Kurum sadece Sosyal Güvenlik Kurumu. 506 sayılı Kanunun geçici 20. Maddesi kapsamındaki banka ve sigorta sandık ve şirketleri emeklilerine bu ödemeyi yapamayacak. Yapsalar bile karşılığını Hazineden alamayacaklar tıpkı Ramazan ve Kurban Bayramı ikramiyeleri gibi.
Yine Kanun metninde belirtildiği üzere, SGK tarafından 2023/Ekim ayında gelir/aylık ödenenlerden; 5510 sayılı Kanuna tabi (4/a, 4/b ve 4/c) çalışanlar ile 506 sayılı Kanunun geçici 20. Maddesi kapsamındaki sandıklara tabi çalışanlar kapsam dışı.
Yine, 4/b yani Bağ-Kur kapsamına girecek şekilde faaliyette bulunanlar (SGK’ya prim ödeyen ve ödemeyen ayrımı Kanunda belli değil) ile emekli ve yaşlılık aylığı almakta iken 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinin ikinci fıkrasında sayılan genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar, belediyeler, il özel idareleri, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmeler, sosyal güvenlik kurumları, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin yüzde 50'sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarda aylıkları kesilmeksizin çalışanlara bu madde uyarınca ödeme yapılmayacak.
Ancak, ölüm geliri ve aylığı almakta olan hak sahipleri diğer bir ifadeyle, çalışan hak sahipleri hakkında bu fıkra hükümleri uygulanmayacak ve bunlara ikramiye ödenecek.
KENDİ SİGORTASI İLE AYLIK ALANLARA YAPILACAK İKRAMİYE ÖDEMESİ
Hak sahibi niteliğinde olmayıp kendi sigortalılığı nedeniyle aylık almakta olan sigortalılara, aylık miktarlarına bakılmaksızın 5000 TL tutarında ikramiye ödenecek.
Yabancı ülkelerle akdedilen sosyal güvenlik sözleşmeleri uyarınca kısmi gelir veya aylık alanlara, ülkemiz mevzuatına tabi olarak geçen prim ödeme gün sayılarının, sosyal güvenlik sözleşmesine göre nazara alınan toplam prim ödeme gün sayısına olan oranı esas alınmakta.
Örneğin, 1500 gün Türkiye, 4500 gün Almanya çalışması olmak üzere toplam 6000 gün üzerinden tarafına sözleşme aylığı bağlanan ve ülkemizde geçen çalışma gün sayısının toplam gün sayısına oranı 1500/6000= 0,25 olan sigortalıya ödenecek Cumhuriyet Bayramı ikramiyesi 5.000 x 0,25 = 1.250 TL olacak.
SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ ALANLARA YAPILACAK İKRAMİYE ÖDEMESİ
Tutulduğu meslek hastalığı veya geçirdiği iş kazası sonucu tarafına sürekli iş göremezlik geliri bağlanan sigortalılara, gelir bağlanmasına esas sürekli iş göremezlik derecesi (SİD) esas alınmak suretiyle ikramiye ödemesi yapılacak.
Örneğin, sigortalının gelirine esas sürekli iş göremezlik derecesi yüzde 62 ise, ödenecek Cumhuriyet Bayramı ikramiye tutarı 5.000 x yüzde 62 = 3.100 TL olacak.
Sigortalıların sürekli iş göremezlik derecesinin artması veya azalması durumunda ikramiye tutarı yeni durum değişikliğine göre yeniden hesaplanmakta ve yapılan hesaplama sonucunda hesaplanan fark ilgililere ödenmekte veya yersiz ödeme borç kaydedilmekte.
ÖLÜM GELİR/AYLIĞI ALAN HAK SAHİPLERİNE YAPILACAK İKRAMİYE ÖDEMESİ
- Ölüm aylıkları ile sürekli iş göremezlik geliri alanlardan; sürekli iş göremezlik derecesi yüzde 50 ve üstünde iken ölen veya sürekli iş göremezlik derecesi yüzde 50’nin altında olup, ölüm nedeni geçirdiği iş kazası veya tutulduğu meslek hastalığına bağlı olanların hak sahiplerine bağlanan ölüm gelirlerinde, hak sahiplerine ölüm gelir ve aylıklarındaki hisseleri oranında ikramiye ödemesi yapılacak.
Örnek 1: Ölüm aylığı ödenen dosyada; hak sahibi eşin hissesi yüzde 50, hak sahibi iki kız çocuğunun hissesi ise yüzde 25’erdir. Bu durumda, hak sahibi eşe 5.000 x yüzde 50= 2.500 TL, hak sahibi kız çocuklarının her birine 5.000 x yüzde 25 = 1.250 TL ikramiye ödemesi yapılır.
-Sürekli iş göremezlik derecesi yüzde 50’nin altında olup, gelir almakta iken ölen ve ölüm nedeni geçirdiği iş kazası veya tutulduğu meslek hastalığına bağlı olmayanların hak sahiplerine ödenecek Cumhuriyet Bayramı ikramiyesi, sigortalıya gelir bağlanmasına esas olan sürekli iş göremezlik derecesi üzerinden hak sahiplerinin hisseleri oranında ödenecek.
Örneğin, sürekli iş göremezlik derecesi yüzde 32 olup, gelir almakta iken ölen ve ölüm nedeni geçirdiği iş kazasına bağlı olmayan sigortalının hak sahibi eşine ve kız çocuğuna ölüm geliri bağlanmıştır. Hak sahibi eşin hissesi yüzde 50, kız çocuğunun yüzde 25’tir. Bu durumda 5.000 TL ikramiye sigortalının iş göremezlik derecesi oranında hesaplanarak, hak sahiplerine hisseleri oranında ödenecek. 5.000 x yüzde 32 =1.600 TL bayram ikramiyesi, eşe 1600 x yüzde 50= 800 TL, kız çocuğuna 1600 x yüzde 25= 400 TL şeklinde ödenecek.
-Hak sahiplerine ödenecek ikramiye tutarı dosya bazında 5.000 TL’yi geçemeyeceğinden, bu miktarın aşılmaması için hak sahiplerine yapılacak ödemeden orantılı olarak indirim yapılacak.
Örneğin, hak sahibi olarak eş ve 3 çocuk bulunmaktadır. Hisseleri: yüzde 50 eş, her bir çocuğun hissesi yüzde 25 olunca hisse toplamları yüzde 125 olmaktadır. Ancak, aylığın yüzde 100 ünden fazlası ödenmeyeceğinden, hisselerden indirim yapılacak.
Bu durumda hak sahiplerinin hisseleri ve bu hisselere göre ödenecek Cumhuriyet Bayramı İkramiyesi:
Eş : yüzde 50 =) 4/10 5.000 x 4/10= 2.000 TL
Çocuk: yüzde 25 =) 2/10 5.000 x 2/10= 1.000 TL
Çocuk: yüzde 25 =) 2/10 5.000 x 2/10= 1.000 TL
Çocuk: yüzde 25 =) 2/10 5.000 x 2/10= 1.000 TL, olur.
ALT SINIR AYLIĞI ÖDEMELERİNDE İKRAMİYE ÖDEMESİ
-Cumhuriyet Bayramı İkramiyesi ödemelerinde alt sınır geliri/aylığı uygulanan dosyalarda, alt sınır aylığı uygulamasına esas hisseler dikkate alınmamakta, hak sahiplerinin hisseleri oranında ödeme yapılmakta.
Örneğin, ölüm dosyasında sadece hak sahibi eş aylık almakta olup, dosyada alt sınır aylığı uygulaması yapılmakta. Alt sınır aylığı uygulamasında (5510/ek 19. Madde hariç) tek hak sahibi için hisse yüzde 80 olduğundan, alt sınır aylığının yüzde 80’i hak sahibi eşe aylık olarak ödenmekte olup, hak sahibi eşin dosyadaki hissesi yüzde 75’tir. Bu durumda, hak sahibi eşe yapılacak bayram ikramiye ödemesinde esas alınacak hisse, yüzde 80 değil, yüzde 75 olacak ve eşe 5.000 x yüzde 75 = 3.750 TL ikramiye ödemesi yapılır.
EVLENME ÖDENEĞİ
Ölüm gelir/aylığı almakta iken evlenen kız çocuklarına, evlendikleri tarihte almakta oldukları gelir/aylığın 24 katı evlenme ödeneği olarak ödenmekte. Cumhuriyet Bayramı ikramiyesi, hak sahibi kız çocuklarına yapılacak evlenme ödeneklerinin hesaplanmasında dikkate alınmayacak.
BİRDEN FAZLA DOSYADAN GELİR VE AYLIK ALANLAR
Cumhuriyet Bayramı ikramiyesi, bir dosya üzerinden yapılmakta olup, sigortalı veya hak sahiplerinin birden fazla dosyadan gelir ve/veya aylık alması halinde, en fazla ödemeye imkan veren dosya üzerinden ikramiye ödemesi yapılacak. 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci madde sandıkları kapsamında gelir ve aylık alınan dosyalar, Kurumca ödenen dosya sayısı hesabında dikkate alınmıyor.
Birden fazla dosyadan alınan gelir ve aylıklarda, eşit ikramiye tutarının hesaplanması durumunda;
-Öncelikle emeklinin kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık aldığı dosya üzerinden,
-Aynı statüden kendi çalışmalarından dolayı gelir ve aylık alması durumunda uzun vade dosyası üzerinden,
-Aynı statüde her iki dosyanın da hak sahibi dosyası olması durumunda gelir veya aylık tarihi önce olan dosya üzerinden,
-Farklı statülerde gelir veya aylık alınması durumunda ise sırasıyla 4/c, 4/a, 4/b statülerinden, ödeme yapılır.
Örnek 1: Sigortalı kendi çalışmalarından dolayı 9.500 TL yaşlılık aylığı ve yüzde 63 SİD oranı üzerinden sürekli iş göremezlik geliri almaktadır. Bu durumda, sürekli iş göremezlik dosyasından ödenecek ikramiye tutarı 5.000 x yüzde 63 = 3.150 TL, yaşlılık aylığı dosyasından ödenecek ikramiye tutarı 5.000 TL olduğu için ikramiye ödemeleri yaşlılık aylığı dosyasından yapılır.
Örnek 2: Sigortalı 4/1-(a) kapsamında 8.200 TL yaşlılık aylığı almakta olup, aynı zamanda 4/1-(b) kapsamında iken ölen eşinden dolayı da yüzde 50 hisse üzerinden 4800 TL ölüm aylığı almakta. Bu durumda, bayram ikramiyesi ölüm dosyasında hissesi oranında ödeneceğinden; ölüm dosyasında 5.000 x yüzde 50= 2.500 TL, yaşlılık dosyasından 5.000 TL olarak ödeneceğinden, ikramiye ödemeleri yaşlılık dosyasından yapılır.
Birden fazla dosyadan gelir veya aylık alınması nedeniyle en fazla ödemeye imkan veren dosya üzerinden ödeme yapılması halinde, ödeme yapılmayan dosyada diğer hak sahiplerinin bayram ikramiye hisseleri yükseltilmez.
Birden fazla dosyadan gelir veya aylık alanlara 4ikramiyesinin yersiz ödendiğinin tespit edilmesi durumunda, aynı dönemde gelir veya aylığa hak kazanmak koşulu ile bayram ikramiyesi ödenmeyen gelir veya aylık üzerinden geçmişe dönük bayram ikramiyesi ödemesi yapılır.
DİĞER KURALLAR
-Sigortalı ve hak sahiplerinin ölümü halinde, hak edildiği halde ödenmeyen Cumhuriyet Bayramı ikramiyesi varislerine, veraset ilamındaki hisselere göre ödenir.
-Bayram ikramiyelerinden kesinti yapılamaz ve bu ödemeler haczedilemez.
-Yersiz ödenen Cumhuriyet Bayramı ikramiyesi, sigortalı ve hak sahiplerinin gelir veya aylıklarından yüzde 25 oranında kesilmek suretiyle, yoksa genel hükümlere göre geri alınır.
-Bayram ikramiye ödeme tarihleri Sosyal Güvenlik Kurumunca belirlenir.