Başhüyük Karaçay-Malkar Türklerinde evlilik ve düğün gelenekleri (2)
Kız Kaçırma Geleneği
Diğer Kafkas halklarında olduğu gibi Karaçay-Malkarlılarda da kız kaçırma geleneği vardı. Delikanlı ve genç kız birbirlerini beğenip evlenmek istediklerinde erkek tarafı kızı istemeye giderdi. Ancak kız tarafı çeşitli nedenlerle kızlarının o delikanlı ile evlenmesini istemediği durumlarda delikanlı, evlenmek düşüncesiyle kıza kaçmayı teklif ederdi. Kız da bu teklifi kabul ederse delikanlı kızı kaçırırdı.
Ama burada kızın rızasının olma şartı vardı. Kız sevmediği ve istemediği halde zorla kaçırılırsa bu durum Karaçay-Malkar toplumunda hiç de hoş karşılanmazdı. Kaçmaya karar veren kız yakın akrabalarından bir genci yanına alarak kaçardı ve erkek tarafının uygun gördüğü bir akrabasının evine yerleştirilirdi. Bundan sonra kızın ailesine "merak etmeyin kaybınız bizde" diye haber yollanırdı.
Ortalık yatıştıktan sonra erkek tarafı, kız tarafı ile barışıp düğünü geleneklerine göre yapmak için elçiler gönderirdi. Kız tarafı bu teklifi kabul edip düğüne iştirak ederse bütün adetler uygulanarak yerleştirildiği evden kız, gelin olarak çıkardı. Bundan sonra o aile, kızın ikinci ailesi olarak kabul edilirdi. Düğün oluncaya kadar evlenecek kız ile erkeğin bir araya gelmemesine özen gösterilirdi.
Dini Bayramlar ve Hıdırellezde Hediyeleşme ve Bayramlaşma
Söz kesimi ile düğün arasındaki zamana dinî bayramlar ile Hıdrellez denk gelirse bu günler iki taraf arasında mutlaka kutlanırdı. Ramazan Bayramında erkek tarafı kalabalık bir şekilde geline ve ailesine hediye olarak çeşitli kıyafetler alarak bayramlarını kutlamaya giderler. Kurban Bayramında ise geline bir koç alınıp süslenerek erkek tarafının yakınları kızlı-erkekli olarak kız evine götürülür. Kız tarafı ise onlara kumaş ve giyecek türünden hediyeler verir.
Hıdrellez günü (6 Mayıs) erkek tarafının ailesi bir kamyonun kasasını halı, minder ve yastıklarla adeta ev gibi döşerler ve üzerine çadır çekerlerdi. Bu kamyona hem erkek tarafının hem de gelinin akraba ve arkadaşlarından oluşan delikanlı ve genç kızlar bindirerek bir mesire yerine götürülürdü. Bir koyun ile yemek yapmak için gerekli malzemeler de başka bir araç ile taşınırdı. Erkek tarafından gelen her genç kız berberinde bir yiyecek getirirdi. O gün öğleye doğru koyun kesilir, kazanlar kurulur, yemekler yapılırdı.
Yemekler hazırlanırken de delikanlılar yanlarında getirdikleri yumurtaları beyaz ve mor soğan kabuklarıyla birlikte kaynatırlardı. Bu yumurtalar mora ve sarıya boyanmış olurdu. Delikanlılar bu renkli yumurtaları sevdikleri kızlara ikram ederlerdi. Gelinin o gün bütün olumsuz hava şartlarından korunmasına özen gösterilirdi. Başının üzerine yağmur ve güneşten korumak için şemsiye açılır, altına halılar, minderler serilirdi. Yemekten sonra delikanlılar ve genç kızlar birlikte Kafkas dansları (toy) yaparak eğlenirlerdi. İki dini bayramda kız tarafının delikanlı ve genç kızları da damadın evine giderek onların bayramlarını tebrik eder ve beraberlerinde getirdikleri hediyeleri sunarlar.
Nikâh Merasimi
Eskiden düğüne yakın bir tarihte nikâh için merasim düzenlenirdi. Bunun için kız tarafı 9-10 koyun keselerek ziyafet verirdi. Bu ziyafete kız tarafının çok yakın akrabaları davet edilirdi. Erkek tarafı da genç kız ve erkekler ile yaşlılar da olmak üzere kız tarafına nikah kıymak üzere giderlerdi. Nikâh kıyıldıktan sonra hediye olarak yanlarında getirdikleri gerdanlık, bilezik, yüzük gibi ziynet eşyalarını takı olarak takarlardı.
Soyum Adeti
Karaçay-Malkar toplumunda düğün esnasında özellikle erkek tarafının akrabaları madden ve manen büyük destek verirlerdi. Bu durum akrabalık bağlarının güçlü olmasından kaynaklanmakta olup, Karaçay-Malkar toplumunun en önemli özelliklerinden birisidir. Bunun en somut örneği "Soyum adeti"nde görülmektedir. Şöyle ki; düğüne sayılı günler kala damadın sülalesi tarafından düğün öncesi ve sonrasında kullanmak üzere soyum adeti uygulanırdı.
Soyum âdetinde akrabaların her biri erkek tarafına büyük baş veya küçük baş hayvan hediye ederdi. Bu hediyeler maddi olarak aileye ve düğüne büyük bir katkı sağlardı. 1970lere kadar hayvan hediye edilirken, bu tarihten sonra bu adet, yerini düğün günü yemek yiyenlerin para vermesine bırakmıştır.
Düğün esnasındaki Gelenekler
A. Düğüne Davet
Düğün tarihinden birkaç gün önce erkek tarafından 2 gelin Kafkasya'dan gelme, büyük, saçaklarının ucunda gümüş tokaları olan başörtülerini örterek köydeki bütün evleri tek tek dolaşarak düğüne davet ederlerdi. Sokakta onları görenler, onların düğüne davet için dolaştıklarını anlarlardı.
B. Boluş ve Boluş Üyü
Karaçay-Malkar kültüründe düğünün birkaç gün öncesi ve sonrasında damat ortalıkta görünmez. Düğün esnasında da adına damat, "Boluş Üy" denilen sağdıç olabilecek bir akrabası veya arkadaşının evinde bulunur. Damadın ortalıkta dolaşması ve büyüklere görünmesi ayıp sayılır. Damat, sağdıcın evine Cuma günü gider ve kendisine tahsis edilen odaya yerleşir. Düğünün eğlence ve coşkusu damadın olduğu Boluş Üyünde yaşanır.
Düğün boyunca her iki tarafın düğüne gelen delikanlı ve kızları buraya gelirler. Damat ve sağdıç onlara kolonya, şeker, çay, kahve, sigara ikram eder. Eskiden Boluş Üyüne gelen delikanlılar da yanlarında sigara getirerek damada hediye ederlerdi. Burada gençler arasında çeşitli oyunlar oynanır, toy yapılır.
C. Gelinin Çeyizinin Hazırlanması
Söz kesiminden düğüne kadarki süreçte kız tarafının kızları ve gelinleri çeyizin hazırlanmasına önemli katkılarda bulunurlar. Çeyiz hazırlığı sırasında damadın annesi hazırladığı özel yemekleri kız tarafına gönderip, çeyiz hazırlayan kızlara ve gelinlere ikram ettirir. Buna "Mammat Aşı-Yardım Yemeği" denilir.
Düğüne bir hafta kala gelinin baba evinde sergilenen çeyizleri, bütün akrabaları tarafından görmeye gidilirken, beraberlerinde düğün hediyeleri de götürülür. Bu hediyeler genellikle gelinin kullanacağı mutfak eşyaları cinsinden olur. Böylece gelinin mutfak eşyalarındaki eksiklikler tamamlanır.
Gelinin düğünden bir gün önce paketlenip hazırlanan çeyizleri damat tarafından gelen sağdıç ve bir kaç genç gelin ile damadın evine götürülür. Bu sırada gelinin sandığına oturan genç kızlara bahşiş verilir. Gelen gelinler kızın anne-babasına hediyeler verirler. Çeyizle birlikte kız tarafından damadın evine giden birkaç gelin çeyizi yerleştirir. Damadın ailesi de onlara bahşiş verir. Eskiden çeyiz odasını ziyarete gelen ve çeyizleri gören damadın akrabaları kız tarafından gelen gelinlere bahşiş verirlerdi.
D. Eğlence: Toy
Gelin almadan bir gün önceki gece her iki tarafın da delikanlıları ve genç kızları toplanırlar. Sabaha kadar sürecek toy denilen Kafkas dansları eşliğinde oynarlar, eğlenirler, aralarında sohbet ederler. Eğlence günü akşamında damat tarafından güvenilir bir erkek ile birkaç kız, ev ev gezerek kızları toplayıp düğün evine getirirler.
O gece boyunca yapılan şenlik, eğlencelerde bir tarafta genç kızlar, diğer tarafta da delikanlılar ayakta beklerler. Her iki tarafın da adına "Toyçu Başı" denilen olgun, aklı başında, halk nazarında saygınlığı olan birer başkanı olur. Bütün eğlence bu Toyçu Başıların nezaret ve gözetiminde yapılır. Eğlence sona erdikten sonra toplanan kızlar, onları toplayan erkek ve kızlar tarafından evlerine götürülür.