SARAYÖNÜ ÇEVRESİ HİTİT DAĞ VE SU KÜLTÜ KUTSAL MEKANLARI-2
Yalburt Havuzu
Yalburt Havuzunun bulunduğu bölge Hitit ülkesi ile Arzawa ülkeleri arasında yer almakta, Ikonia ile Konya Ovası’nı batıya bağlayan yol güzergahı üzerinde bulunmaktadır. Günümüzde, burası Konya ili ile Akşehir ilçesi arasında, Konya’nın 60 km. kuzeybatısında yer almaktadır. Yalburt’ta bulunan Hitit Havuzunun, o dönemde 12.7x8.3 m. olduğu ve 22 adet hiyeroglif yazıtlı blok taştan oluşturulduğu tahmin edilmektedir. Bu havuzun kullanımı Roma döneminde de devam ettirildiği ve havuzun boyutlarının 5x4 m. olacak şekilde düzenlendiği düşünülmektedir. Yalburt Havuzu konusunda birçok araştırma yapılmış ve havuzda bulunan yazıtlar Poetto, Hawkins ve Woudhuizen tarafından yayınlanmıştır. Yazıtların çevirisi şu şekilde olmuştur:
Kahraman Büyük Kral Šuppiluliuma’nın+ büyük-büyük torunu, Kahraman Büyük Kral Muršili’nin torunu, Kahraman Büyük Kral Hattušili’nin oğlu, Majeste, Büyük Kral Labarna Tudḫaliyaš.
Tarhunt(un) yardımlarıyla ıslah olmayan Warpa- bölgesini ele geçirdim. Kurunta(nın) yardımlarıyla (Ben) kahraman büyük kral (bu) kutsal havuzu yaptım. Efendim, Tarhunt, benim önümde yürüdüğü zaman, (Ben), Büyük Kral, Lukka Ülkesi’ne (kaleler) yaptım (ve) Wiyanawanda’ya askerlerimi ve 100 savaş arabası konuşlandırdım. Lukka Ülkesi’nde düşman oldum. Ben, Labarna, (Wiyanawanda’da) kalelerin arkasından düşmanın merkezine doğru uzak taraftan gittim. Tarhunt (efendim, benimle birlikte yürüdü). Nehir arazisi mührü kırdı. Düşman Luwanda (boyunca) sulanan nehir arazisini güçlendirdi. Fakat ben (oraya) 100 savaş arabası koydum. Tarhunt, efendim, (benim) önümde koştu. Ben düşmanı yeniden bastırdım ve onların kentlerini yeniden (ele geçirdim). Atlılar kazandı. Benim (yaya askerlerim), benimle olanlar zafer kazandı. (Kenti) yıktım. Sulanan arazi boyunca Ḫuwalatarna’ya indi(m). Ḫuwalatarna’(da) kadınları (ve) çocukları ayaklarımla ezdim. Çok sayıda adamları, öküzleri (ve) koyunları götürdüm. Oradan ele geçirdim. Tarhunt, efendim, önümden yürüdü. (Ben) verdim tanrısal Onlara verdim. (İmparatorluk binası) verdim. Büyük (sunu) öküzünü kutsadım. Oradan kutsal ta Dağı’na (gittim). Bu kutsal dağlara çıktım. (Bu dağlara) çıkmak için yol yoktur. (Bu yüzden) (geçtiğim) yerlerde yollar yaptım. Savaş arabalarım (askerlerim) benimleydi. Pinata düşman olmaya başladı. Pinata’(da) (düşman) askerleri tüm gücüyle bana geldi. Tarhunt, efendim, benim önümde yürüdü. (Bu güçle) Pinata’yı ele geçirdim (ve) yıktım. Awarna’ya gittim. 4000 düşman askerini ve 100 savaş arabasını götürdüm. Soyumdan olanları buraya yerleştirdim. Büyük Kral’(ın) soyundan gelenler her zaman yerel yöneticiler olmaya devam edecektir. Buradan Talawa bölgesine indim. Talawa’(da) kadınları (ve) çocukları ayaklarımla ezdim. Çok sayıda adamları, öküzleri (ve) koyunları götürdüm. Tanrısal Patara Dağı’na (tanrı steli) diktim ve sunak oydum. Hatti’nin Büyük Kral’ının bu topraklarında babam ve atalarımdan hiçbiri yürümedi. Fakat Tarhunt, efendim, benim için yaptı. Bu topraklar.
Yalburt’ta bulunan, Hitit Kralı IV. Tuthalia tarafından yaptırıldığı bilinen havuzda yer alan yazıtların genel içeriğinin siyasi ve dini nitelikli olduğu görülmektedir. Woudhuizen’in yapmış olduğu transkripsiyon ve çevirisinden de havuzun dini niteliklere sahip kutsal bir havuz olduğu açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Bu havuzun ve havuzu besleyen su kaynağının Hititler tarafından kutsal bir alan olarak görüldüğünü ve burada su kültü ile ilişkili dini ritüellerin gerçekleştirilmiş olabileceği düşünülebilir.
Kaletepe Havuzu
Kaletepe, Konya ilinin Ilgın ilçesinde bulunmaktadır. Bölgede yapılan araştırmalarda, Kaletepe’nin doğu yamacından aşağıya yani ovaya doğru akan su yatağı üzerine inşa edilen, 3x3 m. ebatlarında bir oda mekanı ile bu oda mekanının doğusunda taş kullanılarak inşa edilmiş olan platform tespit edilmiştir. Bu odanın batı duvarında iki taş sırası boyunca yükselen bir nişe sahip olduğu ve bu havuzun küçük bir kutsal havuz olabileceği düşüncesi belirtilmiştir. Kaletepe’de bulunan bu yapı, kale yerleşiminde yaşayan insanların su ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılmış olabileceği ihtimali de bulunmaktadır. Ancak yapıda bulunan nişler ve bölgenin su kültü için önemli bir alan olması bu yapının küçük bir kutsal havuz olabileceği düşüncesini akla getirmektedir. Dolayısıyla burası, herhangi bir kesinlik bulunmasa da, Hititlerin su kültü ile ilişkili küçük bir kutsal havuz olabileceği, yapıda bulunan nişlerin de bu ritüeller sırasında sunuları koyabilmek amacıyla hazırlanmış olabileceği düşünülebilir.
Köylütolu Hitit Barajı/Su Kaynağı
Köylütolu, genel anlamda Konya ilinin Kadınhanı ve Ilgın ilçeleri arasında bulunmaktadır. Bölgede, birçok araştırmacı tarafından baraj olduğu düşünülen28 bir set ve Köylütolu Yazıtının bulunduğu yere oldukça yakın bir konumda olan su kaynağı yer almaktadır. Hitit Kralı IV. Tuthalia ile Kurunta arasında yapılan antlaşmada Arimatta’nın DKASKAL.KUR’29u ifadesi yer almaktadır. Köylütolu Yazıtının da anlaşma metninde geçen düden (tanrısı) için yaptırılmış olabileceği, bu yüzden Arimatta’nın Sarayönü’ne yakın bir konumda yer alan Köylütolu olabileceği düşünülmektedir. Köylütolu Yazıtı 1884 yılında Polonyalı araştırmacı M. Sokolowski tarafından bilim dünyasına tanıtılmıştır. Günümüzde Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmekte olan bu yazıt hakkında pek çok çalışma yapılmış ve özellikle bazı araştırmacılar tarafından tam olarak bitirilmemiş bir yazıt olabileceği belirtilmiştir. Yazıtın çevirisi ise şu şekilde olmuştur:
Atlı birlikler ....dığı zaman Ancak Büyük Kral’ın adına Attarima’yı ele geçirdim Onun yüzünden (?) (birlikler)im merkezde ve evler(inde) Büyük Kral bir kahraman(ınki) gibi güçlü (ona ait) soyumun adını verdi Ve Warpa-(da) onaylayacak Koruyucular hakimiyet alanımızı gözetlesin (Bu yüzden) Attarima’ya ait (bölümler) güvenli olsun Šauškakuruntiš prens, saray memuru, koruyucuların komutanı
Hitit yazılı belgelerinden öğrenilen Arimatta’nın DKASKAL.KUR’u burada bir düden tanrısının varlığını göstermektedir. Ayrıca bölgede yer aldığı düşünülen baraj Hititlerin su kültü ile ilişkilendirilmektedir34. Bu bilgilerden hareketle, sahip olduğu baraj yapısı ve Düden Tanrısı’nın (DKASKAL.KUR) varlığı ile Köylütolu’nun Hitit dini düşüncesinde kutsal bir mekan olarak görüldüğü düşünülebilir.
Konu olarak ele aldığımız dönemde Hitit hakimiyetinde bulunan Sarayönü çevresi, Hititlerin diğer bölgelerinde olduğu gibi dağ ve su kültü ile ilişkili kutsal mekanlara sahip olmuştur. Elmaağaç Tepe kutsal alanı olarak adlandırılan mekanın, arkeolojik veriler üzerine yapılan tahminlere göre, dağ kültü ile ilişkisi üzerinde durulmuş; Huwatnuwanda Dağı’nın (Sultan Dağları?) ise kutsal bir dağ olduğu, yazılı belgelerden öğrenilmiştir. Yalburt Havuzunun dini-siyasi nitelikli bir havuz olduğu; Kaletepe’de bulunan havuzun ise dini veya askeri amaçlara hizmet edebilecek basit bir havuz olduğu düşünülebilir. Kesinliği bulunmasa da Köylüyolu’nda yer alan Hitit Barajı da su kültü ile ilişkili görülmektedir. Ayrıca yazılı belgelerden öğrenildiği üzere bölgede bir de düden tanrısının varlığı görülmektedir. Bu düden tanrısı bölgenin dini hayatı açısından önemini ortaya koymaktadır. Bölgedeki su kültü alanlarına anıtsal eserlerin yapılış tarihleri genel olarak Hititlerin son yüzyılına denk gelmektedir. Bu durum Hititler üzerinde giderek artan Hurri kültürünün etkisi ve Hititlerin son dönemlerinde yaşadıkları kuraklıklar ile açıklanabilir. Çünkü bölge, günümüzde olduğu gibi büyük bir ihtimalle Hitit döneminde de önemli bir tarım merkezi olmuştur. Kuraklığın yaşandığı dönemlerde de bu kutsal alanlarda, tanrılardan yardım/yağmur istemek için çeşitli ritüeller gerçekleştirmiş olabilirler. Dağ ve su kültü ile ilgili önemli mekanları bünyesinde barındıran Sarayönü çevresinin Hitit dini hayatında önemli bir konumda olduğunu ve bölgede yapılacak arkeolojik faaliyetlerin mevcut olan bilgilerimizi artırabileceğini düşünmekteyiz.
Araştırma: Murat TURGUT