Doğanın bahara uyanışı: Hıdrellez

Türk dünyasında 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece Hıdırellez olarak kutlanır. Bahar aylarının habercisi olan Hıdırellez her sene coşkuyla bekleniyor.

Balkanlar’da ve Türk dünyasında görülen en eski gelenek olarak bilinen Hıdırellez ya da Hıdrellez, Orta Asya, Ortadoğu, Anadolu ve Balkanlar'da kutlanan mevsimlik bir bayram. Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak adlandırılan Hıdırellez günü, dünyada darda kalanların yardımcısı olduğu düşünülen Hızır ile denizlerin hâkimi olduğuna inanılan İlyas'ın yeryüzünde buluştukları gün olarak bilinir.

Gregoryen takvimine (miladi takvim) göre 6 Mayıs, eskiden kullanılan Rumi takvim olarak da bilinen Jülyen takvimine göre 23 Nisan Hıdırellez günüdür. 6 Mayıs'tan başlayıp 7 Kasım'a kadar olan süre Hızır Günleri adıyla yaz mevsimini, 8 Kasım'dan 5 Mayıs'a kadar olan süre ise Kasım Günleri adıyla kış mevsimini oluşturmaktadır. Bu yüzden 5 Mayıs günü gecesi kış mevsiminin bitip sıcak yaz günlerinin başladığı anlamına gelmektedir.

Hıdırellez, UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Miraslar Listesine alınması amacıyla 2010 yılında başlayan çalışmalar sonucunda 2017 yılında listeye alınmıştır.

NEREDEN GELİYOR?
Hıdırellez'in Orta Asya, Orta Doğu ile Anadolu kültürlerine ait olduğu ve İslamiyet öncesi Orta Asya Türk kültür ve inançlarına ait olduğu yönünde farklı inanışlar vardır.

Eski Türkler 21 Haziran'da baharın gelişini kutlardı. Günümüzde de Anadolu'da dilek dilenmiş kâğıdı ağaca asma, ateşten atlama gibi eski Türk ritüelleri devam etmektedir. Yine de Hıdırellez'i tek bir kültüre mal etmek olanaksızdır. İlk Çağ'dan itibaren Mezopotamya, Anadolu, İran, Osmanlı itibarıyla Balkanlar ve hatta bütün Doğu Akdeniz ülkelerinde bahar ya da yazın gelişiyle belli başlı sevinç kutlamaları yapılmaktadır.

HIDIRELLEZ RİTÜELLERİ NELER?
Hıdırellez gecesi, birçok farklı ritüelle kutlanır. Bu ritüellerin en önemlileri, ateş yakmak ve dilek dilemektir.

Hıdırellez ateşi, genellikle bir meydan veya parkta yakılır ve insanlar etrafında toplanarak dans eder, şarkılar söyler ve ateşin üzerinden atlarlar. Ateş yakma ritüeli, inanışa göre kötülükleri kovar ve şans getirir.

Hıdırellez gecesi ayrıca dilek dileme gecesidir. İnanışa göre, bu gecede yapılan dualar ve dilekler, Hızır ve İlyas tarafından duyulur ve gerçekleşir. Bu nedenle, insanlar dileklerini yazarak ya da söyleyerek Hıdırellez ateşinin etrafında dönerler.

Anadolu'da ise insanlar, gün doğumu öncesi beyaz elbiseler giyerek yeşil ve bol sulu kırlara gider ve eğlenirler. Kutlamalar ağaçlık alanlarda, su kenarlarında, varsa bir türbe ya da yatırın yanında yapılır. Bunun nedeni Hızır peygamberin böyle yerlerde gezdiğine inanılmasıdır. Hatta bazı bölgelerde bu gece toplanan çiçeklerin kaynatılıp içilirse hastalıklara iyi geleceği düşünülür.

Hızır geleneğinin yayıldığı yerlerde ayrıca “Hızır hakkı” için kuzu kesme adeti vardır. Diyarbakır'da Ciğaret adıyla ayrı bir tören yapılır. Baharın bu taze kuzusunu yemenin bedenlere sağlık ve canlılık kazandıracağı inanışı vardır.

Hıdırellez ritüellerinden biri de Hızır’ın eli değen şeylerin dolup taştığına inanıldığı için o gece yiyecek kaplarının, para keselerinin ağzını açık bırakmaktır. Ev, bahçe, araba isteyenler bunun küçük bir modelini yaparak dileklerine ulaşacaklarına inanırlar.

Yine bazı yerlerde hastalıklar, ağrılar için şifa olduğuna inanılan “Hızır Sopası” geleneği vardır. Bu sopa ağrılı yerlere vurulursa ağrının geçeceğine inanılır.
Baht açma törenleri de Hıdırellez’in bir parçasıdır.

Talihi açılsın isteyen kadınlar yüzük, küpe gibi eşyalarını çömleğin içine atar, üzerine su ekleyerek ağzını kapatırlar. Çömlek bir gece boyunca gül ağacının dibinde bekletilir. Ertesi gün kadınlar bir araya toplanır ve mânilerle çömlekten eşyaları çıkarırlar.

Bir diğer Hıdırellez ritüeli de yoğurt mayalamaktır. Örneğin Trabzon’un bazı bölgelerinde bu geceye özel mayasız yoğurt yapılır, yoğurdun içine bir tahta kaşık konur. Elde edilen maya ise yıl boyunca kullanılmaya devam edilir.

Görüldüğü gibi Hıdırellez gecesi, kültürümüzde genellikle sokakta kutlanır ve insanlar bu özel gecede bir araya gelerek gecenin keyfini çıkarırlar. Hızır ve İlyas peygamberlerin buluşmasının kutlandığı bu bayram, yılın bahar mevsimindeki en önemli kutlamalardan biridir.