Geçmişten günümüze "Sarayönü"-46

BÜYÜK KONYA ANSİKLOPEDİSİ VE CUMHURİYET ARŞİVİNDEKİ BİLGİLER ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ (1)

I.KONYA ANSİKLOPEDİSİNDEKİ “SARAYÖNÜ”

1968-1975 yılları arasında (Anadolu’da Hamle ve Yeni Konya gaztelerinde) fasiküller hâlinde yayınlanmaya başlayan Konya Ansiklopedisi’nde doğrudan Sarayönü’nü ve dolaylı olarak Sarayönü’nüyle ilgili bir konunun geçtiği 172 madde söz konusudur.

Bu maddelerden 82 tanesi mevkii adı, 17 tanesi köy adı, 53 tanesi şahıs adı, 8 tane sokak ve mahalle adı, 1 adet çiftlik, 1 değirmen, 1 vakıf, 1 han-hamam, 1 yayla (Horasanlı Yaylası), 1 trafik kazası, 1 cinayet, 1 mülakat, 1 dağ, 1 tepe, 1 giyimkuşam, 2 höyüklerle ilgili, 1 yol adı, 2 ilçe (Kadınhanı ve Sarayönü) ve 1 vilayet (Konya) dikkat çekmektedir.

Konya basının önemli simalarından Selçuk Es, 1970’li yılların başında Sarayönü maddesinde şu bilgileri vermiştir: “1959 senesine kadar Kadınhanı İlçesi´nin Nahiye Merkezi olan bu ilçe, o tarihten sonra ilçe haline gelmiştir. Bu ilçe civarında 2.yy.´a ait tarihi eserler halen bakımsız durumda mevcuttur. Bilhassa Ladik (Halıcı) Köyü´ndeki tarihi kalıntılar, köyün güney doğusundaki Kurşunlu Köyü 2.yy. şehri harabeleri ile doludur.

Ladik Köyü´nün güneyinde halen faal durumda Civa Madeni sahasında büyük Çaraşhane bakiyeleri eski şeklini muhafaza etmektedir. Bu da evvelce buraların bağlık olduğunu, şarapçılığın ileri durumda bulunduğunu göstermektedir.

Bu çevreye Selçuklular devrinde Türkler göç edilmiş, Karamanoğulları Devletine Osmanlılar son verdikleri zaman 1466 senesinden itibaren Konya ile birlikte Osmanlı idaresine geçmiştir. Burada Pir Hüseyin Bey´in yaptırdığı eski büyük bir camii vardır.

Ayrıca ilçenin eski kısmında bazı büyük inler bulunup isminin bu inlerin içlerinin saray gibi büyük olmasından halk tarafından Saray İni denilirken sonradan Sarayönü olarak kullanılmaya başlanıldığı, Beynelavam (Sarıyın) denilip geçildiği folklörde görülmüştür. Nüfusu 1955 senesinde 4905 iken 1960 senesinde 5389 kişi, 1965 yılında 22080 kişi olarak tesbit olunmuştur.

Halen 15 köyü olup nahiyesi yoktur. Konya İli´nin önemli tahıl merkezlerindendir. Haydarpaşa Konya Demiryolu içerisinden geçmektedir. Koçhisar Tuz Gölü Memlihası buraya yakın olmasından Demiryolu ile yapılacak Tuz Nakli burada depolanır.”

A.Mevki Adları

Büyük Konya Ansiklopedisi’nde Sarayönü ile ilgili geçen 82 adet mevki adlarından bazıları şu şekildedir: Armutlu, Atkafası, Altıhisar, Ayazlama, Acı Yolu, Akyer, Alaçık, Bastonlu, Bitli, Bostan, Boztepe, Bozyer, Çavuşbağı, Cinop, Çeşme, Deliktaş, Dikmen Yolu, Eğri Dede, Everekli, Gedikarkası, Gelemiş, Hacıibrahim Ağılı, Kabalık Aktaş, Kalınkaya, Karabağ, Karacayer, Kartalkaya, Kemer Köprü, Kırili, Kızıl Tarla, Kızıl Ağıl, Kötü Ağıl, Köyaltı, Köyönü, Kulmaç, Kuzu Deresi, Küçük Ada, Küçük Obruk, Ladik Taşlıcası, Musallı, Paçacı, Paşa Meydanı, Serçe Tepe, Tekçalı, Tikit, Tuz Yolu, Vardarlı Çayı, Yeni Bağlar. Kelimelere köke açısından bakıldığı zaman, 82 isimden 11’nin Arapça, Farsça, Latince etkili olduğu görülmektedir.

Burada verilen mevki adlarından da anlaşılacağı üzere kavramların çoğu Türkçe olup, toprağın rengine, coğrafi durumuna ve belirgin sosyal yaşama dair bir isimlendirme yapıldığı görülmektedir.

B.Sarayönü Mülakatı

Türk İstiklal Harbi’nin önemli bir kesiti, şüphesiz iç isyanlarla ilgili olmuştur. İsyanlarla birlikte, İzmir’in Yunan işgaline uğradığı 15 Mayıs 1919’dan itibaren Konya ve ilçelerinden İstanbul’a çekilen çok sayıdaki protesto telgraflarının yanı sıra, Konya yöresi bu savaş sürecinde en fazla şehit verilen yerler arasındadır.

Milli Savunma Bakanlığının arşiv kayıtlarına göre Sarayönü ve çevresinde, I. Dünya ve İstiklal Harbi’nde verilen şehit sayısı ise 74’tür. Çanakkale’den Irak ve Filistin Cephesine kadar, Velioğullarından Çolakoğullarına; Zeybekoğullarından Kocabıyıkoğullarına; Osmanoğullarından Katrancı Oğullarına, Beyoğullarından Akosman Oğullarına kadar birçok aileden çeşitli yaşlarda şehitler verilmiştir.

Türk İstiklal Harbi’nde Hacımehmet Oğullarından Rıza Oğlu Hüseyin, Karaçayoğullarından Karaçayoğlu Çamur, Delibekiroğullarından İbrahim Oğlu İsmail bu şehitlerden bazılarıdır. İstiklal Harbi bağlamında, tarih kitaplarında “Konya İsyanı” ya da “Delibaş Mehmet Hadisesi” olarak rastlanılan bu olayın yaklaşık bir ay öncesinde, Nisan 1920’de Sarayönü İstasyonu’nda gerçekleşn Sarayönü Mülakatı/Buluşması’nın Milli Mücadele tarihi eksenin Konya ve Fahrettin Altay açısından ayrı bir öneme sahiptir.

Selçuk Es’in verdiği bilgilere göre “Sarayönü Mülakatı”8 şu şekilde gerçekleşmiştir:

“Kurtuluş Savaşı yıllarında Konya tarihini inceleyecekler için bu konuşma cidden dikkat ve incelemeye değer durumdadır. Konya’da Milli Kuvvetler taraftarı Kuva-i Milliyeciler ile eşraftan bazı kimseler memleketin siyasi durumunda anlaşamamış bulunduklarından, bunların aralarını bulmaya Refet Paşa “Refet Bele” merhum, Atatürk tarafından memur edilmiş, paşa Konya’dan bir heyetin görüşmek üzere Sivil ve Askeri Erkanı’n da beraberinde bulunarak gelmesini istemiş, isimleri aşağıda yazılı kişiler Konya’dan özel bir trenle hareket etmişler(dir).

1 Nisan 1920 tarihinde Sarayönü İstasyonu’nda buluşarak görüşmüşler, maalesef bir uzlaşmaya varamayınca sonradan Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa’nın (Fahrettin Altay’ın) iştiraki ile Ankara’ya Atatürk’le görüşmeye gitmişlerdir.”

Selçuk Es, toplantıya giden zevatın isimlerini verirken, bu şahıslardan bazılarının, “ne yazık ki yanlış politikaları sonucu siyaset kurbanları olanlar da vardır” diyerek, belki biraz konumuzun dışında olmakla birlikte, yaşanılan hassas dönem açısından siyasetin zararlı yönüne de dikkat çekmiştir.

Sarayönü Mülakatı’na katılan isimler şu şekildedir:

1)Konya Valisi Subhi Bey; 2)Konya Jandarma Müfettişi Albay Bahattin Bey; 3)Konya Askerlik Dairesi Başkanı Albay Musa Kazım Bey; 4)Konya Kolordu Komutanı Ümera Divanı (Harp) Başkanı Albay Şükrü Bey; 5)Konya 41’nci Tümen Komutanı Kurmay Yarbay Hayri Bey; 6)Konya Jandarma Alay Komutanı Albay Tahir Bey; 7)Konya 4’ncü Topçu Alayı Komutanı Yarbay Sabri Bey; 8)131’nci Alay ve Konya Merkez Komutanı Yarbay Hamdi Bey; 9)Konya Kolordu Levazım Reisi Yarbay Rasuhi Bey; 10)Konya Kolordu Başhekimi Yarbay Hüseyin Bey; 11)Konya Kolordu Kurmay Başkanı Vekili Kurmay Binbaşı Şemseddin Bey; 12)Konya Askeri Hastane Doktorlarından Binbaşı İzzet Bey;

13)Konya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Binbaşı Hüsnü Bey, (bu zat Konya’lı olup, Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra ordudan emekli olmuş III. Devre TBMM’sine Konya Milletvekili olarak girmiş bir ara Tokat Milletvekilliği yapmış, 1946 senesinde siyasi hayattan çekilmiş, 1950’den sonra ölmüştür.)

14)Mevlevi Tarikati Postnişini ve sonradan TBMM II. Başkanı olan ve 1926 İstanbul Emperyal Oteli’nde intihar eden Abdülhalim Çelebi Efendi (Konya Mebusu olarak I. Devre bulundu).

15)Mevlevi Tarikati Mensubu ve Sülale-i Mevleviye’den Sertarik Adil Çelebi Efendi, 1926 senesinde vefat etti.

16)Konya Müdafa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı Müderris Sivas’lı Ali Kemali Efendi. (Sivas’lı Hoca diye de tanınan bu zat, 03 Ekim 1920 günü meydana gelen Delibaşı Mehmet ayaklanmasında 04 Ekim 1920 günü asiler tarafından şehit edilmiştir. Mezarı Üçler Kabristanı’ndadır.)

17)(Müdafai Hukuk Azasından) Saatçi Rifat Efendi, (Birinci TBMM’de Konya mebusu olarak iştirak etmiştir. 1936’da öldü. Üçler Kabritanı’nda medfundur).

18)Karahafız Zade Mustafa Efendi “Mustafa Ulusan”, (TBMM’de 2,3,4,5,6 ve 7’nci devre Konya milletvekilliği yapmış, bu görevde bulunduğu sırada 1944 senesinde Ankara’da vefat etti.)

19)Hamdizade Abdülkadir Efendi “Abdülkadir Erdoğan”. (Konya tarihinde büyük hizmetleri geçen bu zat, son görevi İstanbul İslâm Eserleri Müzeleri müdürlüğünden emekli olup, 1944 senesinde İstanbul’da öldü.)

20)Hacı Mendi Zade Nuri Efendi. (Konya tüccar ve eşrafından olup, Milli Mücadele yıllarında büyük hizmetleri geçmiştir. 1954 senesinde vefat etti. Üçler Kabristanı’na defnedildi.)

21)Hacı Musazade Hacı Nafiz Efendi. (Konya eşrafından olan bu zat hakkında bilgimiz yoktur.)

22)Mecidiye Zade Arif Bey, Arif Arıkut. (Ali Bey oğlu Afif Fahrettin Altay, Onyıl Savaş ve Sonrası s.230). (Konya eşrafından olup, Belediye Başkanlığı yapmış. Milli Mücadele’de geri hizmette bulunmuş ve 1941 senesinde vefat etmiştir. Mezarı Üçler Kabristanındadır)

23)Mazlumzade Hacı Osman. (Konya eşrafından ve Konya Meşriki İrfan Gazetesi sahip ve yazarlarındandır. 1920 senesi Delibaşı Mehmet ayaklanması 03 Ekim 1920’de meydana gelince asileri iltizam etti. İsyanın bastırılmasından sonra İstiklal Mahkemesi’ne sevk edilerek 1921 yılında suçunu hayatı ile ödedi. Musalla Kabristanı’nda medfundur.)

24)Mustafa Remzi. (Konya Bakkal Esnafı’ndan bir zat olup, 03 Ekim 1920 tarihinde meydana gelen Konya Delibaşı Mehmet ayaklanmasında asilerin tarafını tutmuş, asiler şehri ele geçirdikleri zaman Delibaşı’nın emri ile Konya Valisi olmuş, iki gün bu görevde kalmış, milli kuvvetler şehri asilerden temizleyince altı ay kadar gizlenmiş, nihayet izi bulunarak kadın kıyafetinde yakalanmıştır. İstiklal Mahkemesi’ne sevk edilerek ölüme mahkûm edilmiş ve 1921 senesi yazında idam edilerek Musalla Kabristanı’na gömülmüştür.)

25)Başaralızade Mustafa Efendi. (Konya Tüccar ve eşrafından bir zat olup, Milli Mücadele’de hizmeti dokunmuştur. 1950 yılından sonra ölmüştür).

26)Tekaützade Hafız Efendi. (Hakkında bilgi bulunamamıştır. Ölümü 1920’den sonradır.)

Araştırma: Necmi UYANIK