Geçmişten günümüze "Sarayönü" -69

SARAYÖNÜ YÖRÜK VE TÜRKMEN AĞIZLARININ BELİRGİN DİL ÖZELLİKLERİ (5)

3. MORFOLOJİK ÖZELLİKLER

Bu bölümde yöre ağzında tespit edilen standart Türkiye Türkçesinden farklılaşan belirgin morfolojik yapılar incelenmiştir.

3.1. Yönelme Hâli Eki

Sarayönü ağzında kullanılan yönelme hâli eki +A’dır. Bu ek işlev açısından standart Türkçedeki kullanımlarıyla aynıdır. Ancak ben, sen, o, bu, şu zamirlerinin yönelme hâliyle çekimlerinde baña, saña, oña, buña, şuña şekilleri ortaya çıkmaktadır. Bu durum yöre ağzında yönelme hâli eki +A’nın tarihî dönemlerdeki +GA şeklinin izlerini yansıttığını göstermektedir.

o baña(<ben-ge) soruyu. / O bana soruyor. (OY/Çeşmelisebil)

beni saña(<sen-ge) saddılar. / Beni sana sattılar. (YI/Özkent)

şuña (<şu-n-ga) alazada2, diriz biz mesela. / Şuna alazada, deriz biz mesela. (ET/Gözlü

milled alışmış oña(<a-n-ga). /Millet alışmış ona. (Özkent)

buña(<bu-n-ga) ġaşşıġ ġaba: dėller. /Buna kaşık kabağı derler. (Gözlü)

3.2. Vasıta Hâli Eki

Standart Türkiye Türkçesinin vasıta hâli eki +lA’dır. Sarayönü ağzında genel olarak +XnAn, +nAn, +XnA ekleri kullanılmaktadır. Az da olsa +XlA ve +Xlan şekilleri mevcuttur. ile edatının ekleşmesiyle oluşan +lA vasıta hâli ekinin yöredeki varyantlarının son sesinde görülen –n ünsüzü arkaik bir vasıta hâli eki olan +n’nin kalıntısıdır (Ercilasun 1983:141). Ekin bünyesindeki –l- ünsüzü, gerileyici ünsüz benzeşmesi sonucu son seste bulunan –n sesine benzemiştir.

bi ġuzuynan geldi:mizi ben bilirim, dėdi. / Bir kuzuyla geldiğimizi bilirim. (Özkent)

çocuġ da sennen bennen gezi:./Çocuk da senle benle geziyor. (Özkent)

birini acıġuyudan getirdig, dėllerdi esgiler, ġa:nıyına / Birini Acıkuyu’dan getirdik, derlerdi kağnıyla. (OY/Çeşmelisebil)

gelike salamınan gelillerdi. / Gelirken selamla gelirlerdi. (SMG/Gözlü)

unulan ġarışdırırıġ. / Unla karıştırırdık. (AYK/Gözlü)

3.3. Şahıs Ekleri

3.3.1. Zamir Kökenli Şahıs Ekleri

Sarayönü ağzında tespit edilen zamir kökenli şahıs ekleri; öğrenilen geçmiş zaman, geniş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zaman ekleriyle kullanılmaktadır.

1.Teklik Şahıs: -ın, -in, -un, -ün

Standart yazı dilindeki –Xm 1. teklik şahıs eki yöre ağzında çok az kullanılmaktadır. Daha çok Eski Anadolu Türkçesi döneminde kullanılan –van, -ven ekinin kalıntısı olan –Xn kullanılmaktadır.

pulise yaḳaladdırıyın. / Polise yakalattırırım. (YI/Özkent)

ġula:m duymaz ben ağnaman. / Kulağım duymaz ben anlamam. (AÇ/Özkent)

duyduñ, mahkemeye viririm didiñ ya. / Duydun, mahkemeye veririm. (HÇ/Özkent)

ġardeşi:ñ o:luyun veya amcañın. / Kardeşinin oğluyum veya amcanım. (ŞÇ/Özkent)

2. Teklik Şahıs: -sıñ, -siñ, -suñ, -süñ

Standart yazı dilinde kullanılan –sXn ekine hiç rastlanmamıştır. Yöre ağzının tamamında Osmanlı Türkçesi döneminden itibaren yaygınlaşan –sXñ eki kullanılmaktatır.

vurursuñ bó:le gider. / Vurursun böyle gider. (AÇ/Özkent)

hinci bunlarla gidecegsiñ. / Şimdi bunlarla gideceksin. (HK/Lâdik)

Öğrenilen geçmiş zamanın ikinci teklik şahıs çekimlerinde ekin başındaki s- ünsüzü düşmektedir.

gendiñi de ġurtarmışıñ maşşallah. / Kendini kurtarmışsın maşallah. (DK/Çeşmelisebil)

3.Teklik Şahıs: -Ø

de:zo:l olur bizim. / Teyze oğlu olur bizim. (HÇ/Özkent)

ġula:m duymaz ben ağnaman. / Kulağım duymaz ben anlamam. (AÇ/Özkent)

1. Çokluk Şahıs: -ız, -iz, -uz, -üz

biz şi:ni sökeriz, biliñ mi sen? / Biz şeyini sökeriz, bilir misin sen? (HÇ/Özkent)

ya:ni öldürmemeye ġa:ret idiyoruz./ Yani öldürmemeye gayret ediyoruz. (HÇ/Özkent)

yi:rmi doḳuzluyuz biz. / Yirmi dokuzluyuz biz. (AKA/Lâdik)

bi de hanım buluvırırız de: mi? / Bir de hanım buluveririz değil mi? (DK/Çeşmelisebil)

-AcAk gelecek zaman ekinde ekin son hecesiyle kaynaşmaktadır.

Yorgan döşşeg dikecez geline. / Yorgan döşek dikeceğiz geline. (AG/Karabıyık)

iş gósderme:ce:z dė ė:diñ. / İş göstermeyeceğiz (yaptırmayacağız) diyeydin. (DK/Çeşmelisebil)

2. Çokluk Şahıs: -sıñız, -siñiz, -suñuz, -süñüz

hasda:neyi górmüşsüñüzdür, bilirsiñizdir. / Hastaneyi görmüşsünüzdür, bilirsinizdir. (ŞÇ/Özkent)

ta:silli adamsıñız. / Tahsilli adamsınız. (OY/Çeşmelisebil)

yazacaġ mısıñız? / Yazacak mısınız? (OY/Çeşmelisebil)

1. Çokluk Şahıs: -lar, -ler

namazla: doḳullar hemi çoġ para ider. / Seccade dokurlar hem çok para eder. (HY/Çeşmelisebil)

ö:le diller ya:ni. / Öyle derler yani. (HÇ/Özkent)

3.3.2. İyelik Kökenli Şahıs Ekleri

Standart yazı dilinde iyelik kökenli şahıs ekleri görülen geçmiş zaman ve şart kipleriyle kullanılmaktadır. Sarayönü ağzında, standart yazı dilinden farklı olarak şimdiki zaman, geniş zaman ve gelecek zaman çekimlerinde de iyelik kökenli şahıs eklerine benzer kullanımlar tespit edilmiştir. Diğer Anadolu ağızlarında da örneğine rastlanan bu tür çekimlerde şahıs eklerinin iyelik kökenli mi yoksa zamir kökenli mi olduğu henüz kesinlik kazanmamıştır. Ağız araştırıcıları arasında genel görüş iyelik kökenli şahıs ekleri olduklarıdır. Ancak bu tür yapıların zamir kökenli şahıs eklerinin kısalmış şekilleri (biliñ<bil-i-r-siñ gibi) olabilecekleri ihtimalini de düşünmek gerekir. İyelik kökenli şahıs eklerinin ikinci şahıslarında Türkçenin tarihî dönemlerindeki gibi damak /n/’si ünsüzü korunmaktadır.

1.Teklik Şahıs: -(X)m

yimeg bile yidim ben. / Yemek bile yedim ben. (ŞÇ/Özkent)

para isdi:m de virmi:. / Para istiyorum da vermiyor. (YI/Özkent)

ona kedi getirecem, didim. / Ona kedi getireceğim, dedim. (HÇ/Özkent)

ma:kemeye virrim, duysam. / Mahkemeye veririm, duysam. (YI/Özkent)

2.Teklik Şahıs: -(X)ñ

teneyi fazla yidiñ mi doḳunur. / Taneyi fazla yedin mi dokunur. (FÖ/Karabıyık)

sėn nė aParsañ yaP. / Sen ne yaparsan yap. (YI/Özkent)

ġonuşm{yacañ baġ. / Konuşmayacaksın bak. (RÇ/Özkent)

üÇ ġaşşıġ yo urd ġatañ, su ġatm{ycañ ama. / Üç kaşık yoğurt katarsın, su katmayacaksın ama. (MY/Çeşmelisebil)

bi yannına so:ra model yapıyoñ. / Bir yanına sonra model yapıyorsun. (HY/Çeşmelisebil)

kene varımış, kene, biliñ mi? / Kene varmış kene, bilir misin? (HG/Karabıyık)

2. Teklik Şahıs:-ø

ġaça:sa virme. / Kaçaksa verme. (RÇ/Özkent)

bir nüwus cüzdanıñ olursa egmeg yirsiñ. / Bir nüfus cüzdanın olursa ekmek yersin. (TS/Gözlü)

hindi genever yasaġ oldu. / Şimdi kenevir yasak oldu. (AK/Gözlü)

1. Çokluk Şahıs: -(X)G, -(X)Ġ

sü böre: yapardıḲ evel. / Su böreği yapardık eskiden. (HK/Lâdik)

birini acıġuyudan getirdig, dėllerdi. / Birini Acıkuyu’dan getirdik, derlerdi. (OY/Çeşmelisebil)

a:cıġ ta: böyüg aÇsaġ yuḳa olur. /Azcık daha büyük açsak yufka olur. (DK/Çeşmelisebil)

-XG, -XĠ birinci çokluk şahıs eki Sarayönü Yörük ağzında sadece görülen geçmiş zaman ve şart kiplerine eklenebilmektedir. Ancak Türkmen ağzında (Gözlü kasabasında) ise şimdiki zaman ve geniş zaman kiplerine de eklendiği örnekler tespit edilmiştir.

pindir yaparıġ südü. / Peynir yaparız sütü. (AYK/Gözlü)

şu tula: ġoyi:rig de yi:rig ya oña pindir diriz. / Şu tuluğa (tuluma) koyuyoruz da yiyoruz ya ona peynir deriz. (AYK/Gözlü)

onuñ içinde unulan ġarışdırırıġ. / Onun içinde unla karıştırırız. (MK/Gözlü)

onu zaba:nan yo ururuġ. / Onu sabahleyin yoğururuz. (AYK/Gözlü)

2. Çokluk Şahıs: -(X)ñXz

saysañız da hüsė:n a:m ra:metlig sö:lemiş bunnara. / Saysanız da Hüseyin ağam rahmetlik söylemiş bunlara. (AÇ/Özkent)

siz ö:redmennig yaPdıñız. / Siz öğretmenlik yaptınız. (OY/Çeşmelisebil)

siz ġonuşca:ñız. / Siz konuşacaksınız. (AG/Karabıyık)

dü ün yėmegleri di ıñız. / Düğün yemekleri diyorsunuz. (HG/Karabıyık)

sallana sallana gezi:ñiz. / Sallana sallan geziyorsunuz. (SMG/Gözlü)

3. Çokluk Şahıs: -lAr

keşgem ġovmasalarıdı. /Keşke kovmasalardı. (HG/Karabıyık)

beni saña saddılar. / Beni sana sattılar. (YI/Özkent)

3.3.3. Emir Ekleri

Emir çekiminde şahıs ekleriyle kip ekleri iç içe geçmiş olduğundan her şahıs için ayrı kip eki kullanılmaktadır. Sarayönü ağzında tespit edilen 1. teklik ve 2. çokluk şahıs ekleri hem ses değişiklikleri hem de arkaik özelliklerin korunması bakımından standart yazı dilinden farklılık göstermektedir.

1. Teklik Şahıs: -AyIn, e:n, -ė:n, -ėn, i:m

-AyIn birinci teklik şahıs emir eki Sarayönü ağzında arkaik unsurların korunduğunun önemli kanıtlarından birisidir. Çünkü bu ek Eski Türkçe ve Eski Anadolu Türkçesi dönemlerinde kullanıldığı şekliyle aynıdır.

bobama sor baḳayın. / Babama sor bakayım. (YY/Çeşmelisebil)

nasıl annada:yın ġuzum ben. / Nasıl anlatayım kuzum ben. (AG/Karabıyık)

ó:leyidi ne bileyin hay ġuzum. / Öyleydi ne bileyim hay kuzum. (HK/Lâdik)

-AyIn ekinin yörede hece kaynaşmasına uğramış -e:n, –ė:n ve –ėn şekilleri vardır.

ben ismini ġonuşmė:n. / Ben ismini konuşmayayım. (OY/Çeşmelisebil)

bi yannı doḳuyullar sa a diyvirėn ben. / Bir yanı dokuyorlar sana deyivereyim. (HY/Çeşmelisebil)

alė:n, gele:n de ezbere gėdme:lim. / Alayım, geleyim de ezbere gitmeyelim. (OY/Çeşmelisebil)

2. Çokluk Şahıs: -(X)ñ

İkinci çokluk şahıs emir eki standart yazı dilinden farklı olarak tarihî dönemlerdeki gibi damak /n/’si barındırmaktadır.

adam başıñızdan ne gėşdi:se onu añnadıñ di:. / Adam başınızdan ne geçtiyse onu anlatın, diyor. (AÇ/Özkent)

bunnarı yakalayıñ. / Bunları yakalayın. (YI/Özkent)

oynañ didim, oynami:ler. / Oynayın, dedim, oynamıyorlar. (HÇ/Özkent)

2.4. Şimdiki Zaman Kipi

Şimdiki zaman ekleri ağız araştırmalarında genel olarak ağızların tasnifi için önemli veriler sunmaktadır. Sarayönü ağızlarında da –A yorır yapısından ekleşen –yor şimdiki zaman ekinin ekleşme sürecinin birçok safhası gözlemlenebilmektedir.

Şimdiki zaman yapısının Sarayönü ağızlarındaki çeşitleri incelendiğinde şöyle bir ekleşme süreci görülmektedir:

-I yoru~-A yor~-A yo~ -yor~-yör~-yo~-yur~-yu~-i:r~-i:.

-I yoru~-A yor~-A yo

Türkçede şimdiki zaman eki zarf-fiil+yardımcı fiil+geniş zaman ekinin kaynaşması sonucu ortaya çıktığı için ekin en eski şekillerinin -Xyorur olduğunu kabul etmek gerekir (Demir 1999: 57). Aşağıdaki örnekte -ė:- ünlüsü hece kaynaşmasına uğramış -eyi- ses grubunun varlığına işaret eder. Sarayönü Yörükleri ağzında –AyI- ses grubu hece kaynaşmasıyla genelde -ė:- ve –ė- ünlülerine dönüşür. Şimdiki zaman ekinin bu şekillerine Yörük’lerin konuşmalarında rastlanmıştır.

bir aylıġ asgerin, şė: yėtişmė:yoru (< yetiş-me-y-i-yoru) mañġalara ġumandan. / Bir aylık askerim, şey yetişmiyor, mangalara kumandan. (OY/Çeşmelisebil)

ibra:m öcalan önsal dė:yoru (<dė-y-e-yoru) ġayıd. /İbrahim Öcalan Önsal, diyor kayıt. (OY/Çeşmelisebil)

çėrkezinen gėçinceme çıḳarama:yollar (<çıkarama-y-a-yor-lar). / Çerkez’le geçinemiyorlar. (OY/Çeşmelisebil)

o:lannar bilme:yo (<bilme-y-e-yo) mu? / Oğlanlar bilmiyor mu? (OY/Çeşmelisebil)

-yor~-yör~-yo

Şimdiki zaman ekinin bu varyantları incelenen metinlerde standart konuşma dilinin etkisinin hissedildiği yerlerde tespit edilmiştir.

çifcilig yapıyörüm. /Çiftçilik yapıyorum. (ŞÇ/Özkent)

so uġ hava deposuna ġoyuyoruz şindi. / Şimdi soğuk hava deposuna koyuyoruz. (HÇ/Özkent)

şindi dėmiyo baġ. / Şimdi demiyor bak. (HG/Karabıyık)

-yur~-yu

o baña soruyu. /O bana soruyor. (OY/Çeşmelisebil)

öbür aşşı a vurduñ mu uçuruyu. / Öbür aşığa vurdun mu uçuruyor. (AÇ/Özkent)

bi yannı doḳuyullar sa a diyvirėn ben. / Bir yanı dokuyorlar sana deyivereyim ben. (HY/Çeşmelisebil)

-i:r~-i:

Şimdiki zaman ekinin bu varyantları Sarayönü ağzında Yörük ve Türkmen ağızlarının ayrımı için önemli bir veridir. Çünkü bu şekillere çoğunlukla Türkmen köylerinde rastlanmıştır. Bölgeye yüzyıldan fazla bir zaman önce gelen Yörüklerin ağzında da bu kullanımlar tespit edilmiştir. Bu durumda yörede dil hususunda baskın unsurun Türkmenler olduğu kanısına varılabilir.

duymazdan geli:ñ. / Duymazdan geliyorsun. (HÇ/Özkent)

yoġ ben di:m, diş çeki:rim çeK. / Yok ben diyorum, diş çekiyorum çek. (SMG/Gözlü)

şu tula: ġoyi:rig de yi:rig ya oña pindir diriz. / Şu tuluğa koyuyoruz da yiyoruz ya ona peynir deriz. (AYK/Gözlü)

2.5. Öğrenilen Geçmiş Zaman Kipi

Sarayönü ağzının genelinde standart Türkiye Türkçesinde kullanılan –mXş öğrenilen geçmiş zaman eki kullanılmaktadır. Yörüklerden derlenen metinlerde bu ekin yanında aynı görevde kullanılan bir –IK ekine de rastlanmıştır. –IK ekinin eski Uygur Türkçesi metinlerinde görülen geçmiş zaman işlevinde kullanılan -(y)UK ekiyle aynı ek olduğu düşünülmektedir (Ay 2009: 92-93). Derlenen metinlerde ekin sadece üçüncü şahıslarla kullanımı tespit edilmiştir. Nurettin Demir, –IK ekinin öğrenilen geçmiş zaman işleviyle daha çok Adana-Karaman-Antalya üçgeninde yaşayan yaylacılık faaliyetinin yaygın olduğu göçebe Yörükler arasında aranması gerektiğini ancak kullanıldığı coğrafyanın tespitinin uzun araştırmalar sonucunda belirlenebileceğini söyler (Demir 2007:384).

ondan dağılıġ o ġaraġoyunnular hep. / Ondan dağılmış o Karakoyunlular hep. (OY/Çeşmelisebil)

AtatürK getirig onnarı. / Atatürk getirmiş onları.(OY/Çeşmelisebil)

aġşe:rden gelik. /Akşehirden gelmiş. (HG/Karabıyık)

buradan gelmeden evel doḲsan doḳuzda yerleşikler./ Buradan gelmeden evvel doksan dokuzda yerleşmişler. (OY/Çeşmelisebil)

3.6. Zarf-fiiller

3.6.1. -ke~-ḳa~-ken~-ḳan~-kene~-ḳana

-ken zarf-fiil eki sadece ek-fiile (i- fiili) eklenebildiği için standart Türkçede tek şekillidir. Ancak Sarayönü ağızlarında bu ekin, önlük-artlık (kalınlık-incelik) uyumu, ses düşme ve türemelerine bağlı olarak -ke~-ḳa~-ḳan~-kene~-ḳana şekilleri de kullanılmaktadır.

şindi siz ġadarıḳa ben, ġadınan bazarına giderdim. / Şimdi siz kadarken ben Kadınhanı pazarına giderdim. (AKA/Lâdik)

bunnar üyürke gice yu uru lambayıla iderdim. / Bunlar uyurken gece yoğurur lambayla ederdim. (HK/Lâdik)

gėdelim gelikene gördü:müz yėre yėrleşelim dė: gelmişler. / Gidelim, gelirken gördüğümüz yere yerleşelim diye gelmişler. (OY/Çeşmelisebil)

ben oḳulda oḳurḳana ḳamutay gėçerdi. / Ben okulda okurken kamutay(meclis) geçerdi. (OY/Çeşmelisebil)

3.6.2. -ıncaġ~-inceg

Bu ek, standart dildeki –XncA zarf-fiil ekiyle aynı görevdedir. Sadece Çeşmelisebil’den derlenen metinlerde rastlanmıştır.

onu indiri bindirisiñ ısdarı doḳuyuncaġ, halıya ilme: atıncaġ. /Onu indirir bindirirsin, ıstarı dokuyunca halıya düğüm atınca. (HY/Çeşmelisebil)

gelinceg hemen bi südlü ġa:ve bişiridi. / Gelince hemen bir südlü kahve bişirirdi. (OY/Çeşmelisebil)

3.6.3. -dıġ sıra

Sadece bir örneğine rastlanan bu zarf-fiil yapısı –DXkçA ile aynı görevdedir. Söz konusu yapının Antalya ve Mersin ağızları ile ilgili yapılan çalışmalarda sıkça geçtiği görülmektedir.3 Bu durum -dıġ sıra yapısının Yörüklere has bir kullanım olduğunu fikrini güçlendirmektedir.

Ėhtiyarladıġ sıra taġaT gėdiyo. / İhtiyarladıkça takat gidiyor. (MY/Çeşmelisebil)

3.7. Zamir ve Sıfatlar

3.7.1. ende:~ėnde:

Sadece Yörüklerden derlenen metinlerde tespit edilen ende:~ėnde: işaret zamiri veya sıfatı çoğunlukla “o” işaret zamiri veya sıfatı ile karşılanabilir. Ancak bazı durumlarda anlam yetersiz kalabilir. ‚Ende:’nin Türevleri ve İçel İli Ağızlarında Kullanımı‛ başlıklı yazısında Gülseren Tor bu yapının, ‚oradaki, yanındaki, yanında bulunan, orada bulunan, elindeki, elinde bulunan‛ anlamlarını da karşıladığını belirtmektedir (Tor 2007:1793).

Bünyesinde uzun ünlü barındıran bu yapının etimolojisi Tietze tarafından *a-n-da-ḳı>andaġı>endeği>ende: şeklinde yapılmıştır (Tietze 2002:723).

nėre girece:z ėnde: numarayı. / Nere gireceğiz elindeki numarayı. (YY/Çeşmelisebil)

ende: saña yėter. / O sana yeter. (MY/Çeşmelisebil)

3.8. Edatlar

3.8.1. kė:ri~gė:ri

sonra anlamında kullanılan çekim edatıdır. +DAn ayrılma hâli ekiyle kullanılır. Sarayönü ağızları içinde Yörük ağzına has bir edattır. Eski Türkçe devrinden bu yana kullanılmakta olan bu edat, Eski Anadolu Türkçesi dönemindeki işleviyle Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılmaktadır; fakat fonetik olarak ötümsüz şeklinin kullanımıyla arkaik özellikleri barındırdığını göstermektedir (Hünerli 2012:599).

ondan gė:ri altına bi çeki, üsdüne bi fes daḳallar. / Ondan sonra altına bir yazma, üstüne de bir fes takarlar. (AG/Karabıyık)

al ete: gėydirdigden gė:ri gelin almada o. / Al eteği giydirdikten sonra gelin almada o. (FÖ/Karabıyık)

gün döndügden kė:ri ėdeller onu. / Gün döndükten sonra yaparlar onu. (HG/Karabıyık)

3.8.2. so:na

sonra edatı standart Türkiye Türkçesinde fiil kök ya da gövdelerine eklendiği zaman -DXk sıfat-fiil eki ve +DAn ayrılma hâli ekiyle birlikte kullanılmaktadır. Gözlü kasabasından derlenen metinlerde bu edatın farklı kullanımları tespit edilmiştir. Söz konusu metinlerde sonra edatı –An ve -Ar sıfat-fiil ekleriyle kullanılmıştır.

ġazana dökenden so:na mayalarız. / Kazana döktükten sonra mayalarız. (AYK/Gözlü)

eşgiyenden so:na onu zaba:nan yo ururuġ. / Ekşidikten sonra onu sabahleyin yoğururuz. (MK/Gözlü)

sürerden so:na ekini süreller. / Sürdükten sonra ekini sürerler. (AYK/Gözlü)

3.8.3. üçün~uçu~için

Yöre ağzında daha çok aslına uygun olarak yuvarlak ünlülü şekilleri tercih edilen için edatı işlev açısından standart dille aynıdır. Ancak kullanım olarak farklılık arz etmektedir.

esgiden ġadınanına ba:lı oldu:muz için deñişdiremedig ya:ni. / Eskiden Kadınhanı’na bağlı olduğumuz için değiştiremedik. (FT/Gözlü)

vurmaġ üçün hö:le maḳası var. / Vurmak için şöyle makası var. (HY/Çeşmelisebil)

yani mal uçu onnarı yitişdiriyoruz. / Yani mal için onları yetiştiriyoruz. (ŞÇ/Özkent)

için edatı Standart Türkiye Türkçesinde yalın hâldeki isim, isim soylu kelimeler (yaşamak için) ve ilgi hâli eki almış zamirlerden (bizim için) sonra kullanılmaktadır. Ancak Sarayönü ağzında bu edatın ilgi hâli eki almış isim-fiilllerden sonra kullanıldığı örnekler tespit edilmiştir.

o arḳaç gėçiri, sa:lam düşürmeniñ üçü, düzgün düşmesiniñ üçü. /O arkaç geçirir, sağlam düşürmek için , düzgün düşmesi için. (HY/Çeşmelisebil)

4. SONUÇ

Sarayönü ilçesinde yaşayan Yörük ve Türkmenlerden derlenen metinlerin incelenmesi neticesinde şu sonuçlara ulaşılmıştır:

1. Türkçenin tarihî dönemlerdeki metinlerinde varlığını hissettiren, anlam ayırıcı özelliğe sahip kapalı e (ė) ünlüsü Yörük ağzında korunmaktadır. Türkmen ağzında ise darlaşarak /i/ sesine dönüşmüştür.
2. Sarayönü Yörük-Türkmen ağzının genelinde Türkçenin asli seslerinden sayılan damak /n/’si (ñ) ünsüzü korunmaktadır.

III. Sarayönü Yörük ağzı arkaik unsurlar bakımından Türkmen ağzından daha zengindir.

1. Türkmen ağzında ekleşme süreci Yörük ağzına göre daha ilerdedir.
2. Şimdiki zaman kipinde Yörük ağzında –A yoru~-A yor; Türkmen ağzında ise -i:~-i:r şekilleri kullanılmaktadır. Bu durum Sarayönü Yörük ve Türkmen ağızları arasında en belirgin farktır.
3. Tipik Yörük ağzı özelliği sayabileceğimiz –IK öğrenilen geçmiş zaman eki, ende: zamir veya sıfatı, kė:ri çekim edatı ve -dık sıra zarf-fiil yapısı Sarayönü Yörükleri ağzında kullanımı azalmıştır.

VII. Derlenen metinlerin genel fonetik ve morfolojik eğilimleri göz önüne alındığında Sarayönü Yörük ağzının Türkmen ağzına benzemeye başladığı görülmüştür.

VIII. Çalışmada Sarayönü Yörük ve Türkmen ağzının belirgin fonetik ve morfolojik özellikleri tespit edilmiştir. Ayrıca derleme esnasında yörede standart dilde kullanılmayan birçok kelimenin olduğu görülmüştür. Sarayönü –Yörük-Türkmen- ağızlarının söz varlığı üzerine ayrıca yapılacak araştırmaların Türkçenin kelime hazinesine katkı sağlayacağı bir gerçektir.

Araştırma: Fatih Numan KÜÇÜKBALLI

Mehmet YASTI