Kuyucu Murad Paşa’nın Celâli Mücadelesi Sürecinde Sarayönü ve Çevresi (3)

1. Genel Olarak Celâli İsyanlarına Kısa Bir Bakış

XVI. yüzyılın sonlarında patlak vererek XVII. yüzyılda Anadolu’da hızlı bir şekilde yayılmış olan Celâli isyanları, devletin ağır iç sarsıntılara uğramasına sebep olmuştur.

Osmanlı tarih yazarlarının asıl ‚Celâlilik‛ adı altında zikrettikleri olaylar, XVI. yüzyılın sonlarına doğru başlamış, neredeyse devam eden yüzyılda da etkisini göstermiştir.

Celâliler, ‚…eşkıyânın her biri bir heft-ser-ejder olub memleketler harâb ve re‘âyâ ü berâyâ dağlar başında ıztırâbda olduğundan gayri niçeleri çiftin ve çubuğun dağıdub öküzün satub at edinüp, saban demürin tüfenge değişüb ögendere kullanırken gönder kullanmağa başlayub bi’l-cümle ganî ve fakiri ve civân ve pîri kimi atlı ve kimi sekbân olub ata binüb kılıç kuşanub semt semt kal‘alar ve palankalar ihdâs edüp ve ba‘zı mahallerde tırkâz dimekle ma‘rûf olan yerlere tehassun eyleyüp…‛ şeklinde tarif edilmekteydi.

Genelde, sefere katıldıktan sonra terhis edilen askerlerden oluşan, yağmacılık yapan ve paralı asker olarak liderlerin emrine girmeye hazır bu eşkıyalar, kırsal kesimlerde at koşturmaktaydılar.

1596 yılından sonra Karayazıcı Abdülhalim, Deli Hasan, Tavil Halil gibi sekban bölükbaşılarının etrafında oluşmaya başlayan ordular, zamanla devletin kolay kolay baş edemeyeceği güce ulaştılar.

Ancak Barkey’e göre, köylüler ve elitler arasında ittifak yapacak kimseyi bulamadıkları için gerçek anlamda isyana da kalkışmadılar. Görece doğru olan bu görüş, iş Canpoladoğlu veya Kalenderoğlu isyanlarına geldiğinde devletten bağımsız olma girişimlerine yabancı devletlerin de müdahil olmaları bağlamında tekrar düşünülmelidir.

İster devletle bir olma ister bağımsız olma, amaç her ne olursa olsun Anadolu’da pek çok yerin bu fitne-sâzlar tarafından harap edilmiş olduğu gerçeğini değiştirmez.

Bu duruma gerek dönemin padişahları gerekse sadrazamları son vermeye çalışmışlarsa da, Sultan Ahmed zamanında Kuyucu lakaplı Murad Paşa’nın mücadelesi kadar başarılı olamamışlardır. Fakat Murad Paşa’nın ölümünden sonra da onun kadar etkili olmamakla birlikte mücadelelere devam edilmiştir.

2. Kuyucu Murad Paşa’nın Konya ve Çevresinde Celâlilerle Mücadelesi

Kuyucu Murad Paşa Celâli üzerine görevlendirilmeden önce Anadolu’nun pek çok yerinde eşkıyalık hareketleri devletin baş etmekte zorlandığı boyutlara ulaşmış ve bu iş için gönderilen paşalar çoğu kez olumsuz sonuç almışlardı.

Örneğin Tavil Halil’den sonra Batı Anadolu’da Kalenderoğlu ünü tüm bölgeye yayılacak kadar önemli bir Celâli önderi durumuna gelmişti.

Doğu seferi için 4 Safer 1015/11 Haziran 1606’da görevlendirilen Deli Ferhat Paşa, Konya taraflarında bulunduğu sırada Ilgın ve çevresinde Kum-Kapulu adında bir zorba bulunmaktaydı.

Paşa, Ereğli bölgesinde ilerlerken ordusu bir başka asi Cemşid’in bölgesine gelmişti. Fakat kısa bir süre sonra Konya ve çevresinin Kara Said önderliğinde Kalenderoğlu’nun ordusunun bir bölümü tarafından saldırıya uğradığı haberi gelmişti. Bu Kalenderoğlu’nun ilk büyük güç denemelerinden biriydi.

Konya’yı savunmak amacıyla bırakılan altı bölük halkı (ücretli kapıkulu sipahileri), asileri geçici olarak püskürtmüşlerdi. Ama Deli Ferhat Paşa’nın ordusu anında müdahalede bulunamayacak kadar uzaktaydı.

Ordunun geri dönüp savaşması istendiğinde ise asker maaşlarının ödenmediği gerekçesiyle karşı koymuştu.

Buna rağmen Konya’ya geri gelen Ferhat Paşa Diyarbekir’den ve İstanbul’dan maddi yardım gelmediği için iki ay hiçbir harekette bulunmamış, bu tarihten sonra da Kasım ayının gelmesi dolayısıyla kışı geçirmek üzere Afyonkarahisar üzerinden Bursa’ya gelmişti.

Deli Ferhat Paşa’nın Ankara ve Konya önlerinde başarısızlık haberleri İstanbul’a çoktan ulaşmıştı.

*************************************************

Kaynak: SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8

TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI

Ayşe PUL (Ordu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi)