Başhüyük Karaçay-Malkar'lar düğün gelenekleri (2)

Düğün öncesi gelenekler

Karaçay-Malkar kültüründe eskiden beri akraba evliliği yoktur. Bunun nedeni de akrabalık bağlarının güçlü olmasındandır. Evliliklerde yedi göbek ötesinden kız alma geleneği mevcuttur. Bundan dolayı amca, dayı, hala ve teyze çocukları birbirlerini kardeş olarak görmekte, rahatlıkla beraber oturup kalkmakta, eğlenmekte ve bir arada bulunmaktadırlar. Aynı durum evlerine girip çıkılan komşular için de geçerlidir.

Kafkasya'dan Anadolu'ya göç eden Karaçay-Malkarlıların gelenek ve kültürleri Anadolu'da yaşayanlardan oldukça farklıdır. Bu farklılık aile hayatı ve sosyal hayatta da kendini göstermektedir.

Karaçay-Malkarlılar uzun süre kapalı toplum yapısını benimseyerek hayatlarını sürdürdüklerinden dolayı, akraba olmamasına dikkat ederek ya kendi içlerinde ya da kültür ve gelenekleri birbirine benzer olması nedeniyle Çerkezlerle veya Tatar, Nogay gibi Kafkas kavimleriyle evlilikler yapıyorlardı.

Karaçay-Malkar toplumunda görücü usulü evlilik yoktur. Delikanlılarla genç kızların birbirlerini görüp tanıdıkları ortamlar vardır. Karaçay-Malkar kızları ve delikanlıları düğün, bayram ve festivallerde aynı ortamda bulunurlar. Beraberce çeşitli oyunlar oynarlar, Kafkas halk danslarını icra ederler. İşte bu ortamlarda delikanlılar ve kızlar birbirlerini tanıma fırsatı bulurlar ve beğenirler.

Delikanlılar beğendikleri kızlara duygu ve düşüncelerini açarlar, kızlar da onlara olan ilgilerini belli ederler. Bu esnada delikanlı ile kız arasında konuşma ve şakalaşmaya "nakırda" denilmektedir. Bir delikanlı bir kız ile nakırda yapıyorsa başka gençler o kız ile ilgilenmezler. Bunun sonucunda evlilikler gerçekleşmektedir.

Kız isteme ve söz kesme

Delikanlı bir kızı beğenirse durumu ailesine açar. Ailesi de uygun gördüğünde kız istemeye karar verilir. Erkek tarafı kız istemek için kız evine 3defa gider. İlk önce kız istemede erkek tarafının yakın akrabalarından birkaç kadın, kız tarafının yakın akrabalarına durumu bildirmeye giderler.

Delikanlının kızlarını beğendiğini ve onunla evlenmek istediğini ifade ederler. Kızın yakın akrabaları da durumu kızın ailesine iletir. Bu evliliğe kız tarafı gönüllü olursa "düşünüp taşınalım, akrabalara büyüklere danışalım" derler. Karşı taraftan olumlu yaklaşım alan erkek tarafı, yakın dünür gönderip kız evinden söz alır ve söz kesim gününü de tespit eder. Dünürün 3. kere geldiği gece ise söz kesilir.

Söz kesmeye Karaçay-Malkar dilinde "Söz Tavushan" denilir. Söz kesiminde sadece aile büyükleri hazır bulunur, evlenecek kız ve erkek yer almaz. Söz kesildikten sonra dua edilir. İki taraf da birbirlerine hayırlı olsun diyerek kucaklaşıp tebrik ederler. Sözün kesildiği gece erkek evinde kurban kesilir, yemekler hazırlanır ve yakın akrabalar ile genç kız ve delikanlılar çağrılarak onlara yemek verilir.

Münasip olan kişilerle yemeğin bir kısmı kız tarafına gönderilir. Onlar da yemek getirenlere elbiselik kumaş, gömlek gibi hediyeler verirler. O gece yemekten sonra topluca gelini kutlamaya ve yüzük takmaya kız evine gidilir.

Bu gidiş oldukça görkemli olur. Yakın akrabalar, genç kız ve delikanlılar arabalara binerek, müzik eşliğinde köyü dolaştıktan sonra kız evine gelirler. Kadınlar, geline yüzük takma merasimini icra ederler. Yüzük, erkek tarafının gelini varsa, onun tarafından, yoksa akrabaların en genç gelini (gicce kelin) tarafından takılır.

Kız tarafı da gelen misafirlere lokum, bisküvi ikram eder. Orada toplanmış olan kız tarafının akrabaları ile genç kız ve delikanlılar birleşerek "toy" adı verilen Kafkas halk danslarını icra ederler. Bu ortamlar aynı zamanda yeni evliliklere de zemin hazırlamaktadır.

***

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8

TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI

Sefer SOLMAZ*

* Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Konya./TÜRKİYE [email protected]