Bu çalışmamızda, daha önceki haftalarda başladığımız “Sarayönü Ağızları, Sözlüğü “ başlıklı makalemize devam edeceğiz. Günümüzde Eski Anadolu Türkçesi Metinleri’ne, Anadolu ağızları açısından bakılmaya başlanmıştır. Her yazı dili bir ağıza dayandığına göre, Eski Anadolu Türkçesi Metinleri, dönemin ağızlarından meydana gelen bir yazı dilidir. Anadolu ağızları, tarihi ağızların bir devamı mahiyetindedir.

[1]

Bir dilin tarihî gelişimini ve söz varlığını ortaya koyabilmek için ağız araştırmaları son derece önem arz etmektedir.[2] Bu çalışmada, Sarayönü ve bazı köylerinde yaşayan Türkmen ağızları incelenmiştir. Burada Türkmen kavramına açıklık getirmek gerekir. Oğuzlar, Müslüman olduktan sonra 11.yüzyıl itibariyle “Türkmen” adını almışlardır ve yaklaşık iki asır sonra bu ad her yerde “Oğuz” adının yerine kullanılmıştır.[3] 15. yüzyıldan bu yana da yaşayış biçimlerine bağlı olarak Türkmen adıyla anılmışlardır. Bu çalışmada Sarayönü’nde 16. yüzyıldan beri varlığı bilinen Oğuzlar için” Türkmen” kavramı kullanılmıştır.

Bu bağlamda “Sarayönü Ağzı’nda Kullanılan Bazı Sözler ve Deyimler kelime kelime incelenip örneklerle pekiştirilmiştir.

*Cıbartmak : İnsan vücudunun derilerini kabartıncaya ve morartıncaya kadar dövmek. Örnek : Mahallenin serserileri benim oğlandan parasını isteyip alamayınca her yanlarını cıbartmışlar, vurgunu yiğin gelesiceler.

*Dişirmek :1- Etrafı toplamak 2- Dilenmek, dilencilik yapmak. Örnek :1- Ali emminin torunu sokaklardan gartonları dişirip satarımış. 2-Ayşe gapıya bak gızım, dişiriciler mi geldi?

*Engiştene : Terzilerin sağ elin orta parmaklarına taktıkları ortası delik, parmağın üst kısmını kavrayan metal “yüksük”. Örnek : Usta terzi kalfasına çırağın eli hızlansın diye engiştenenin ortasından bez parçası geçirip elini bağlattı.

*Gelis Evi : Kına gecesi evi, kız evi. Örnek : Gelis evinde oğlan analarıyla bekar kızlar doluşmuşlar. Oğlan anaları gızları süzüyorlar.

*Göynümek :1- İçi ezilmek 2- İçerlemek. Örnek : 1.Fadime gızım accık ekmek getir, içim göynüdü. 2.Oğlum bugün gurbete gitti, içim göynüdü.

*İsiran : Ekmekleri tandırdan sökmek için kullanılan demir parçası. Örnek : Aşeneden isiranı gap da gel hay yavrım, tandırdan güdükleri çıkaralım.

*İşşik : eşik, evin girişi. Örnek : Anna gelinin çirkefliğine. Gocasının sülalesinin işşiğinden atlamadı, varsa yoksa kendi sülalesi.

*Kösülmek : Bir yerde ayaklarını uzatıp yatmak. Örnek : Pek keyif ehli gıı. Ne zaman varsam evine kösülmüş yatarken görüyom.

*Meyil meyil bakmak : Baygın baygın bakmak. Örnek : Nuran’ın gızı gomşunun babayiğit oğluna meyil meyil bakıyor.

*Parpılamak : Sözle azarlamak. Örnek : Tazecik gelini gayınnası su böreğini açamadı diyi ipiyi (epeyce) parpıladı.

*Petlemek : Uyumak. Örnek : Zabahtan akşama gadar, hayatta galgıyan (zıplayıp oynayan) çocuklar iyice yorulmuşlar. Yimekten sonra hemen petlediler (uyudular.)

*Salıpsız : Üstü başı düzensiz, pasaklı. Örnek : Memet Efendi gızını , salıpsızın biri diye bu oğlana virmedi.

*Sıracalı : Hastalıklı. Örnek : Ne öksürüğü bitiyor, ne de tıksırığı. Nirden de çattık bu sıracalıya gardaşım?

*Sündük: Davet edilmeyen yere giden kimse. Örnek :Gaç bacım bu avrat pek sündük, düğünlere ilden(elden,başkalarından)) önce gidiyor.

*Şamşıra : Çıra, sobanın içindeki odunu tutuşturmak için kullanılan çam parçası. Örnek : Çocukluğumuzda, annem odunları şamşırayla tutuşturunca, zopanın (soba) başına doluşur bakardık.

*Yirkişmek : Karşılıklı sözle atışmak, tartışmak, çekişmek. Örnek :Bediriye duydun mu? Bu gelin pek fena gıı. Görümcesiyle yirkişe yirkişe bütün mahalleyi ayağa galdırdı.

[1] ERDEM, Mehmet DURSUN, Gül, Münteha(2006),Kapalı ( e ) Sesi Bağlamında Eski Anadolu Türkçesi-Anadolu Ağızları İlişkisi, Karadeniz Araştırmaları Sayı:11,s.111-148.

[2] ÇAL, Ahmet (2017),Beyşehir’in Huğlu Kasabasında Yaşayan Türkmenlerin Belirgin Ağız Özellikleri, DergiPark Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Arşiv Sayı 38,s.1-22

[3] SÜMER, Faruk (1972), Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.