Anadolu ağızlarının genelinde olduğu gibi standart Türkiye Türkçesinin aksine Sarayönü ağzında ön seste ötümlüleşme hâkimdir. Ötümsüz /ç/, /f/, /k/, /ḳ/, /p/, /s/, /ş/, /t/ ünsüzlerinin sırayla ötümlü karşılıkları olan /c/, /v/, /g/, /ġ/, /b/, /z/, /j/, /d/ ünsüzlerine dönüşmelerine ötümlüleşme denmektedir. Ötümlüleşmeyi ön, iç ve son seste olmak üzere üç grupta değerlendirmek gerekir.

Bu çalışmada Türkmenlerin ağızları incelenmiştir. Yörede  yaşayan çeşitli yaş gruplarındaki kaynak şahıslardan derlenen metinlerden hareketle bölge ağzının fonetik ve morfolojik özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır.[2]

*Çalık : İnce ve seyrek dokunmuş, hafif ve yumuşak pamuklu bezden yapılmış kenarları iğne oyası, mekik oyası, boncuk işlemeli oya ile işlenmiş başörtüsü, çember, yazma. Örnek : Gelin gız gayınnasına  inne oyasından (iğne oyası), pek gıymatlı (kıymetli)"filize" oyayı örtünce gayınna gasım gasım gasıldı.

*Çona : Çoban yamağı, yardımcısı . Örnek : Eski Sarayönü düğünlerinde çona , arap devecinin arkasında gider, talbayla bahşiş toplardı.

*Ekmek salması : Kuzu arka butu, kuyruk yağı, tereyağı, tandır ekmeğinden yapılan nefis yöresel yemek.  Örnek : Nenem (nine) gomşunun evine gavurmayı bişirdikten sonra bir sahanın içerisinde ekmek salması gönderdi.

*Galiyet : Düğünden bir gün önce gelin kızın çeyizinin damat evine bayanlar tarafından götürülmesi.  Örnek : Irazziya'nın (Raziye) gızının galiyetinde amaan bi dürü getirmişler ağzım açık galdı.

*Ganeviçe : El işleri için kullanılan seyrek dokunmuş keten bezin üzerine yapılan işleme.  Örnek : Gızlar ciyizlerine (çeyiz) mutlaka garanfilli ganeviçeden garyola dakımı işlerlerdi.

*Gasılmak : Gururlanıp kasıntı bir davranış sergilemek.  Örnek : Ne gasılıp oturun gıı? İyi ki oğlun sana Alamanya'dan dikiş makinesi getirmiş.

*Höyük : Çok eski yerleşme yerlerinin zamanla toprakla örtülüp tepe biçimine gelmiş hali. Sarayönü'ndeki Höyükler : Başhüyük, Karatepe, Akdoğan  Höyük, Konar Höyük, İbrahim dede Höyük, Pazar Höyük, Zengi Höyük, Gamel Höyük, İrıelik Höyük, Ladik Höyük, Ertuğrul Höyük, Çeşmelisebil Höyük, Kuyulusebil Höyük ve Kurşunlu Kale Höyük'tür.  Örnek : Sarayönü ovası düzlükleri üzerinde görülen tek depeler(tepe) hep birer höyüktür.

*Kaza : Kaymakamlık, İlçe. Örnek : Sarayönü 1 Nisan 1959 tarihinde Gonya'nın 17. gazası oldu.

*Kerme : Hayvanların gübrelerinden yapılan bir çeşit kış yakacağı, tezek, mayız, yapma.  Örnek : Gışın sobalarda odun yirine kerme yakılır, yakacak örtmesinde kermeler üst üste gayılırdı (kayılırdı).

*Köfe : Genellikle söğüt veya başka ağaç dallarından örülen, yük taşımaya yarayan, kaba ve dayanıklı sepet, küfe. Örnek : Sabah serinliğinde bahçedeki ağaçlardan toplanan gayısılar köfelere toplanır, örtü ve hasırların üzerinde gurutulurdu.

*Sağdıç : Düğünde damatla geline yol gösteren, önderlik eden, evlilik konusunda bilgilendiren , genellikle damadın en yakın arkadaşı olan kişi.  Örnek : Damat goltuktan çıktıktan sonra, sağdıç damadı evden çıkarır, akşama gadar arkadaşının evinde otururlar.

*Tolabası : 12. ve 13.yy arasında Haçlı ordusunun yağmasından kurtulmak için ahalinin yerleştiği, günümüzdeki Sarayönü ilçesinin yukarı mahallesinde bulunan, inlerin olduğu yerleşim yeri. Tolabası adı ile anılan bu inler o zamanlar hem sığınak, hem de mesken olarak kullanılmıştır.Büyük, konforlu, kullanışlı olduğu için saraya benzetilen bu inlerden dolayı ilçeye "Sarayini" denmiştir. Zamanla adı Sarayönü olmuştur. Örnek : Tolabası'ndaki inler günümüzde gapalı duruyor.

[1] KÜÇÜKBALLI, Fatih Numan-YASTI, Mehmet (2018). “Sarayönü Yörük ve Türkmen Ağızlarının Belirgin Dil Özellikleri”, Geçmişten günümüze “Sarayönü”-68, 30 Temmuz 2018 ,saat: 9:26

[2] ÇAL,Ahmet (2017),Beyşehir’in Huğlu Kasabasında Yaşayan Türkmenlerin Belirgin Ağız Özellikleri,DergiPark Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Arşiv Sayı 38,s.1-22